Sağlıklı Beslenme Takıntıya Dönüşebilir mi?

Bu sesli yayını

Yediğimiz besinlere özen göstermek ve bunların sağlığımızı nasıl etkilediğinin farkında olmak genellikle olumlu bir davranış şekli. Ancak bazı insanlar için sağlıklı beslenme bir takıntı hâline dönüşebiliyor. Ortoreksiya nervoza ya da kısaca ortoreksiya olarak isimlendirilen bu durum, fiziksel ve psikolojik sağlık ile sosyal yaşamı olumsuz etkileyebiliyor.

İlk olarak ABD’li doktor Steve Bratman tarafından kullanılan "ortoreksiya" terimi, Yunancada "doğru" anlamına gelen orthos ve "iştah" anlamına gelen orexia kelimelerinin birleşiminden oluşuyor ve Türkçede “doğru beslenme” anlamına geliyor.

Diğer yeme bozukluklarından farklı olarak, sağlıklı beslenme takıntısına sahip insanlar kilo vermek veya zayıf olmaktan ziyade çoğunlukla tükettikleri yiyeceklerin yeterince sağlıklı olup olmadığına odaklanıyor. Ayrıca yiyeceklerinin içeriklerinin katkısız olması, işlenmiş ve hazır gıdalardan uzak durma ile sağlıklı beslenmenin faydalarına dair takıntıları da bulunuyor. Ancak sağlıklı beslenme konusunda takıntılı olan insanların günlük aktiviteleri ve sosyal hayatları bu durumdan olumsuz etkileniyor

Ortoreksiya, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından henüz resmî olarak bir yeme bozukluğu olarak tanımlanmıyor. Bu bozukluk sağlık alanında eğitim gören üniversite öğrencileri, sağlık çalışanları, vejeteryanlar ve veganlar gibi belirli gruplar arasında daha yüksek oranda görülebiliyor.

Ortoreksiya Belirtileri ve Semptomları

Sağlıklı beslenme takıntısı olan insanlarda aşağıdaki belirtiler ortak olarak görülebiliyor. Gelin bu belirtileri birlikte sıralayalım.

• "Sağlıksız" olduğu düşünülen yiyeceklere dair yoğun korku yaşamak ve bu yiyeceklerden uzak durmak,
• Sağlıklı olarak görülmeyen besinleri tüketirken aşırı kaygı ve suçluluk hissetmek,
• Takıntılı bir şekilde yiyeceklerin içeriklerini ve etiketlerini kontrol etmek,
• Tıbbi, dini, kültürel veya etik bir nedeni olmamasına rağmen glüten, şeker, karbonhidrat, hayvansal ürünler gibi bazı besin gruplarını tüketmeyi tamamen bırakmak,
• Sağlıklı olarak algılanan yemekleri planlamak, satın almak ve hazırlamak için günlük faaliyetleri aksatacak kadar çok fazla zaman harcamak,
• Diğer insanların yeme alışkanlıklarına karşı olağan dışı bir şekilde ilgi göstermek veya bu konuda insanları çok fazla eleştirmek,
• Menülerde yer alan yiyecekleri gözden geçirmek için çok fazla zaman harcamak,
• Zihnin sürekli olarak sağlıklı gıdalar, beslenme ve yeme ile meşgul olması, 
• Yeterince sağlıklı olmadığını düşündüğü için kişinin diğer insanlar tarafından hazırlanan yiyeceklerden kaçınması ve yanında kendi hazırladığı yemekleri bulundurması,
• Sağlıklı beslenme ile ilgili takıntıları nedeniyle kişinin sosyal ilişkilerinin bozulması,
• Sağlıklı beslenme takıntısı nedeniyle birçok gıdayı tüketmediği için kişinin istemsiz olarak kilo vermesi ve başka sağlık sorunları yaşaması,
• Kişinin sağlıklı beslenerek tüm hastalıkları önlenebileceğine veya iyileştirilebileceğine inanması.

Ortoreksiyası olan insanlarda görülen en yaygın belirti, sağlıklı beslenme takıntısının hayatı olumsuz etkilemesidir. Bu kişiler kendi belirledikleri sağlıklı beslenme kurallarını ihlal ettiklerinde veya sağlıksız olarak algıladıkları yiyecekleri yemek istediklerinde kendilerini değersiz hissederler. Çünkü kendilerini değerli hissetmelerinin, sağlıklı bir yaşam tarzını titizlikle takip etmelerine bağlı olduğunu düşünürler.

Sağlıklı Beslenme Takıntısı Neden Ortaya Çıkar?

İnsanlar genel sağlıkları üzerindeki olumlu etkisi nedeniyle sağlıklı beslenmeye özen göstermeye başlayabiliyor. Ancak bu konuya çok fazla odaklanıldığında ortoreksiya ortaya çıkabiliyor. Ortoreksiyanın kesin nedenleri bilinmiyor. Ancak obsesif kompulsif bozukluğa eğilimli olmak, geçmişte veya şimdi başka bir yeme bozukluğu yaşamak risk faktörleri arasında yer alabiliyor. Mükemmeliyetçi bir kişilik yapısına sahip olmak ve kaygı bozukluğu diğer risk faktörleri arasında. Bu risk faktörlerinin yanı sıra beslenmeyle ilgili bilgi düzeyinin yüksek olması, daha yüksek gelir, organik ürünler gibi gıdalara erişim, kilo damgası veya önyargısı gibi sosyal faktörler de ortoreksiya ile ilişkili davranışlarla bağlantılı olabiliyor. Ayrıca sosyal medyada “saf/temiz beslenme” adı altındaki yaşam tarzlarının tanıtımındaki hızlı artış da ortoreksiya gelişiminde rol oynayabiliyor.

Ortoreksiya Nasıl Teşhis Edilir?

Sağlıklı beslenme takıntısının teşhisi içinORTO-15, ORTO-R, Bratman Ortoreksiya Testi ve Yeme Alışkanlıkları Anketi gibi birkaç yöntem kullanılsa da resmî olarak kabul gören bir tanı yöntemi bulunmuyor.

Sağlıklı Beslenme Takıntısının Sağlık Üzerindeki Olumsuz Etkileri Neler?

Ortoreksiya ile bağlantılı olumsuz sağlık etkilerini üç kategoride inceleyebiliriz:

1. Fiziksel Etkiler

Ortoreksiya ile ilgili yapılan çalışmaların sayısı sınırlı. Ancak yapılan araştırmalar kısıtlayıcı beslenme nedeniyle ortoreksiyanın temel besin ögelerinin eksikliği, anemi, sindirim problemleri, elektrolit ve hormonal dengesizlikler, hâlsizlik ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi sağlık sorunlarına yol açabildiğini gösteriyor.

2. Psikolojik Etkiler

Sağlıklı beslenme takıntısı olan insanlar kendi kendilerine koydukları beslenme kurallarını çiğnediklerinde suçluluk, utanç ve aşırı kaygı hissedebiliyor. Bu nedenle detoks ve açlık diyetleri gibi hatalı yöntemlere başvurabiliyorlar.

Ortoreksiyası olan kişiler, yiyeceklerin yeterince "temiz" olup olmadığını incelemek için çok zaman harcayabiliyor. Örneğin sebze ve meyvelerin üretiminde kullanılan tarım ilaçları, süt ürünlerinin üretiminde kullanılan hormonlar veya koruyucu maddeler ile ilgili yoğun endişeler yaşayabiliyorlar. Ayrıca yiyecekleri araştırmak, planlamak, ölçmek ve hazırlamak için çok fazla zaman harcayabiliyorlar. Bu durum günlük yaşamdaki diğer faaliyetlerini aksatabiliyor.

3. Sosyal Etkiler

Sağlıklı beslenme takıntısı olan kişiler genellikle hangi besinleri bir arada tüketebileceklerini, hangi besinleri günün hangi öğününde tüketeceklerini belirleyen katı kurallar koyabiliyor. Bu tür katı kurallara uymak zorunda hissetmek, ortoreksiyası olan insanların aile ve arkadaşları ile akşam yemeği için bir araya gelme veya dışarıda yemek yeme gibi sosyal faaliyetlere katılmalarını zorlaştırabiliyor.

Ayrıca yeme alışkanlıklarının diğer insanlarınkinden daha önemli ve üstün olduğunu düşünmeleri sosyal izolasyona yani başka insanlardan uzaklaşmalarına yol açabiliyor.

Peki Bunun Üstesinden Gelmek İçin Önerilerimiz Neler?

Ortoreksiya sorunu ile baş edebilmek için öncelikle bunun farkında olmak gerekiyor. Çünkü insanlar bazen bu sorunun kendilerinde olduğunu, fiziksel ve psikolojik sağlıkları ile sosyal ilişkileri üzerindeki olumsuz etkilerini kabul etmek istemeyebiliyor. Çoğunlukla sağlıklı beslenme ile ilgili yaşam tarzı değişikliklerinin sağlıklarını olumlu etkilediğine inanıyorlar.

Sağlıklı beslenme takıntısının üstesinden gelmek için sorunu fark edip kabul ettikten sonra hekim, psikolog ve beslenme uzmanından oluşan bir sağlık ekibinden yardım almak önem taşıyor. Bu, ortoreksiya sorununu yaşayan insanların beslenme ile ilgili yanlış inanışlarını anlamalarına, sınırlamalarına ve nihayetinde ortadan kaldırmalarına yardımcı olabiliyor.

Bu sesli yayının hazırlanmasına yararlanılan kaynaklara web sitemizden ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4340368/
• https://www.nationaleatingdisorders.org/learn/by-eating-disorder/other/orthorexia
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6370446/
• https://www.healthline.com/nutrition/orthorexia-nervosa-101

Hazırlayan ve Seslendiren Hakkında:

Fatma Gönen

Beslenme ve Diyet Uzmanı