Sinemada İlk Görsel Efekt Denemeleri: Özel Efektler

19. yüzyılda fotoğrafın icat edilmesinden sonra insanların gerçek hayatı kaydetme ve gösterme merakı, çok geçmeden hareketli görüntü denilen sinema sanatının ortaya çıkmasını sağladı. İlk zamanlarda hareketli görüntü insanlarda çok fazla merak ve ilgi uyandırdı. Ancak bu hareketli görüntüler hayal gücü geniş ve beklentileri yüksek olan izleyicilere zamanla sıkıcı ve yetersiz gelmeye başladı. Bu durum, farklı görüntü işleme yöntemleri ile görüntüde yanılsama oluşturarak merak uyandırmaya dayanan yeni bir tekniğin (trik fotoğrafçılık olarak bilinir) geliştirilmesine öncülük etti. Sinemada uzun yıllar kullanılan bu teknik özel efekt tasarımı olarak isimlendirilen yeni bir alanın ortaya çıkmasına neden oldu. Özel efektler 1980’li yıllardan sonraki dijital döneme kadar sinema sanatına damgasını vurdu.

Özel efektler sinemada “sihrin” ortaya çıkmasına neden oldu.

Özel efekt tasarımını anlamak için görsel efekt tasarımı kavramının kapsamı hakkında fikir sahibi olmak gerekiyor. Çünkü bu iki terim zaman zaman birbiriyle karıştırılıyor ve birbirinin yerine kullanılıyor. Görsel efektlerin bilgisayarda üretildiği dijital dönemden önce birçok efekt çekimin yapıldığı ortamda kullanılan minyatürlerden, bu amaçla geliştirilen pratik tekniklerden ve çeşitli optik yanılsamalardan yararlanılarak yapılırdı. Bu dönemde özel efekt ve görsel efekt tasarımı kavramları arasındaki ayrım net değildi. Ancak günümüzde bu iki terim, kapsamı birbirinden çok farklı iki alanı tanımlamak için kullanılıyor.

Özel efektler çekimin yapıldığı sette, sahne üzerinde minyatür boyutlardaki elemanların veya kurgulanmış efektlerin kamera tarafından kayıt altına alınmasıyla elde edilir. Görsel efektler ise görüntünün dijital ortamda değiştirilmesi ile oluşturulur. Örneğin bir patlama sahnesinin sette üretilebilmesi için patlayıcılar ve yanıcı maddeler hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Dijital görsel efekt tasarımıyla bir patlama sahnesinin üretilmesi için ise bilgisayar grafikleri konusunda uzman olmak ve gerçekçi bir görüntü oluşturacak düzeyde sanatsal ve teknik bilgiye sahip olmak gerekir. Günümüzde özel efekt tasarımı sinema ve televizyon yapımlarında hâlâ kullanılıyor.

Sette tasarlanan patlayıcılar bir özel efekt örneğidir.

1900’lü yılların başına kadar geliştirilen foto-grafik teknikler özel efekt tasarımının ve görsel efekt tasarımının geliştirilmesine öncülük etti. Eadweard Muybridge’in figür ve canlıların hareketleri üzerine yaptığı çalışmalar; Fransız bilim insanı Etienne-Jules Marey’in geliştirdiği, saniyede 12 görüntü karesi çekebilen tüfek şeklindeki fotoğraf makinesi; Kodak firmasını kuran George Eastman’ın icat ettiği, bugün fotoğraf kâğıdı olarak bildiğimiz selüloit film şeridi; Thomas Edison ve William Dickson’ın geliştirdiği fonograf (ses kaydeden bir cihaz) ve kinetograf (hareketli görüntüleri film kâğıdı üzerine kaydeden kamera); Lumiere kardeşlerin icat ettikleri sinematograf (hareketli görüntüleri kaydedebilen ve ekran üzerine yansıtabilen bir cihaz) ve ilk kaydedilen hareketli görüntü olan 1895 yapımı Lyon'daki Lumiere Fabrikası’ndan Çıkış sinemanın, dolayısıyla özel efekt tasarımının gelişmesine öncülük eden önemli kilometre taşlarıydı.

İlk özel efekt tasarımı 1895’te Alfred Clark tarafından yönetilen ve Edison Laboratuvarı’nda üretilen İskoç Kraliçesi Mary’nin İdamı isimli kısa filmde kullanıldı. Bu filmdeki özel efekt, kameranın aynı çerçevede sabitlenmesi ve bir görüntüden diğerine kesme ile geçilerek final görüntüsünün oluşturulması ile elde edildi.

Fransız illüzyonist ve film tasarımcısı George Melies özel efekt tasarımının öncüsü olarak kabul edilir. Melies, babasının ayakkabı imalat atölyesini sete çevirmişti. Filmlerinde kullandığı çoğu özel efekt tasarımını (örneğin çoklu pozlama, hızlandırılmış fotoğraf efekti, erime efekti ve elle boyama) tesadüfen bulmuştu.

Georges Melies (1861-1938) sinemanın ilk dönemlerinde birçok özel efekt tekniği geliştirdi.

Melies filmlerinde yazar, yönetmen, kostüm tasarımcısı, yapımcı gibi birçok farklı görev üstlendi. Kendi kamerasını üreten Melies, 1897'de Gaumot, Lumiere kardeşler ve Pathe kardeşlerden kamera satın alarak film yapım ekipmanlarını genişletti. Star Film şirketini ve Paris’in dışında kendi film stüdyosunu kurdu. 1896-1913 yılları arasında tam 531 film yönetti. 1902 yılında ise en ünlü eseri Ay’a Yolculuk filmini çekti. On dört dakikalık bir yapım olan bu film, Melies'e 75.000 sterline mal oldu. 1904 yılında İmkansız Yolculuk ve 1906’da Cadı filmlerini de çeken Melies, bilim kurgu ve fantezi türü filmleri izleyici ile ilk kez buluşturan yönetmen olarak kabul edilir.

Ay’a Yolculuk, sinema tarihinin ilk özel efekt uygulanan bilim kurgu filmidir.

Özel efekt tasarımı ile tanıştığımız bu yazının ardından, bir sonraki yazımızda animasyon ve görsel efektlerin günümüze kadarki gelişimini onar yıllık zaman aralıkları ile inceleyerek “animasyon ve görsel efektlerin zaman tüneline” giriş yapacağız.