Titrasyon Nedir? Neden Kullanılır?

charinporn thayot/iStockphoto.com

Bunları Bilmekte Fayda Var

Asit ve bazlar, günlük yaşamımızın birçok alanında karşımıza çıkar. Kullandığımız temizlik ürünlerinden yediğimiz meyvelere, bazı ilaçlardan her gün tükettiğimiz çay ve kahveye kadar pek çok şey bu kavramlarla ilişkilidir. Hatta doğada önemli bir çevre sorunu olan “asit yağmuru” da bu kapsamda değerlendirilebilir.

Asit ve bazlar, kimya biliminin en temel konularından biridir; çünkü kimyasal tepkimelerin büyük bir kısmı asit–baz etkileşimleri üzerine kuruludur. Asit, mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çeviren ve suda çözündüğünde suya H+ iyonu veren; baz ise kırmızı turnusol kâğıdını maviye çeviren ve suda çözündüğünde OH- iyonu veren maddedir.

Maddelerin asitlik veya bazlık derecesi pH ölçeği kullanılarak ölçülür.

Alexey Bezrodny/iStockphoto.com

Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini gösteren ölçü birimine pH denir. pH değeri 0-7 arasında olan çözeltiler asidik, 7-14 arasında olanlar bazik çözeltilerdir. pH değeri 7 olanlar nötr kabul edilir. Asitlik veya bazlık dereceleri her madde için farklıdır. pH dereceleri 0’a yaklaştıkça asitlik artarken 14’e yaklaştıkça bazlık artar.

Titrasyon Nasıl Yapılır?

Titrasyon, bir çözeltideki asit ya da baz miktarını belirlemek için kullanılan ölçüm yöntemidir. Bunun için derişimi bilinen bir asit veya baz çözeltisi, derişimi bilinmeyen çözeltinin üzerine damla damla eklenir. İki çözelti tamamen birbirini nötrleyene kadar bu işlem sürer. Bu yöntem gıda sektöründeki uygulamalar, ilaç üretimi, atık su arıtımı ve çevresel analizler gibi birçok alanda kullanılır. Titrasyon, bir çözeltideki madde miktarını kesin ve güvenilir biçimde belirlemeye yarar. Böylece ilaç, gıda, kimya sanayilerinde ürünlerin doğru derişimde, güvenli ve kaliteli olması sağlanır.

Titrasyon deneyleri laboratuvar ortamında yapılabileceği gibi çevrim içi simülasyon araçlarıyla da gerçekleştirilebilir. Şimdi gelin, bir titrasyon simülatörü kullanarak bu süreci bir deneyle adım adım inceleyelim.

Titrasyon Simülatörü

Bu deney için ihtiyacımız olan tek şey bir “Titrasyon Simülatörü”. Simülatör iki panelden oluşur: kontrol paneli ve görselleştirme paneli.

Kontrol panelinde hidroklorik asit (HCl), sülfürik asit (H₂SO₄), nitrik asit (HNO₃) ve asetik asit (CH₃COOH) olmak üzere dört çeşit asit ile sodyum hidroksit (NaOH), potasyum hidroksit (KOH) ve amonyak (NH₃) olmak üzere üç çeşit baz bulunur. Bu maddelerin derişimlerini ve hacimlerini değiştirerek farklı senaryolar oluşturabilirsiniz.

Görselleştirme panelinde çözeltinin başlangıç pH değeri ve damlalar hâlinde eklenen maddenin hacmi gösterilir. Eklediğiniz maddeye göre pH değerinin nasıl değiştiğini hem ekrandan hem grafikten izleyebilirsiniz. Böylece bir asidin üstüne baz eklendiğinde pH değerinin nasıl yükseldiğini ve çözeltinin nötr hâle gelene kadar nasıl değiştiğini gözlemleyebilirsiniz.

Bu Deneyde Neler Gözlemleyebilirsiniz?

Deneyin başında cam kaba kullanılacak asit eklenir. Ardından üzerine damlalar hâlinde baz çözeltisi eklenir. Eğer asit ve bazın derişimleri (konsantrasyonu) ve hacimleri eşitse başlangıçta asidik olan çözeltinin deney sonunda nötrleştiği görülür. Bunun nedeni, nötrleşme tepkimesi sonucunda çözeltideki iyonların (yani pozitif veya negatif yüklü atom veya atom gruplarının) tamamen tepkimeye girmesidir. Tepkime sonunda su ve tuz gibi nötr maddeler oluşur. Ancak burada önemli bir ayrıntı vardır: pH değerinin tam olarak 7 yani çözeltinin nötr olabilmesi için hem asidin hem de bazın aynı güçte olması gerekir. Yani her ikisi de ya güçlü ya da zayıf olmalıdır. Bu nedenle hidroklorik asit (HCl), sülfürik asit (H₂SO₄) ve nitrik asidin (HNO₃) güçlü asit, asetik asidin (CH₃COOH) zayıf asit; sodyum hidroksit (NaOH) ve potasyum hidroksidin (KOH) güçlü baz, amonyağın (NH₃) ise zayıf baz olduğunu unutmayalım.

Düşünelim

Peki güçlü bir asidin üzerine aynı derişimde ve eşit hacimde zayıf baz eklersek ortaya çıkan çözeltinin pH’ı nasıl olur? Asidik mi nötr mü yoksa bazik mi?

Titrasyonda kullanılan maddelerin hacimlerini değiştirirsek yine nötr bir çözeltiden bahsedebilir miyiz?

Kaynaklar:

• Clifton, J. (2025, May 8). What is Titration Used For in Real Life? - The Chemistry Blog. ReAgent Chemical Services. 

• Mettler-Toledo (2023, August 24). Titrasyon nedir?