Güneş Sistemini Tanıyalım: Venüs

Mark Garlick-Science Photo Library / Getty ImagesMark Garlick-Science Photo Library / Getty Images

Venüs’ün Genel Özellikleri

Dünya’dan Venüs’ü çıplak gözle gözlemlemek hayli kolaydır. Çok parlak oluşu gökyüzünde onu bulmamızı kolaylaştırır. Venüs yıl içerisinde Güneş doğmadan hemen önce doğu yönünde ufkun üzerinde ya da Güneş battıktan hemen sonra batı yönünde ufkun üzerinde görülebilir. Bu nedenle Venüs halk arasında “sabah yıldızı” ve “akşam yıldızı” olarak adlandırılır.

Merkür’e kıyasla Venüs, Dünya ile Güneş’in arasına daha nadir girer. İçinde bulunduğumuz yüzyıldaVenüs, 2004 ve 2012 yıllarında olmak üzere iki kez Güneş’in önünden geçti. Venüs’ün Güneş’in önünden bir sonraki geçişi ise 11 Aralık 2117 tarihinde gerçekleşecek.

Venüs'ün Güneş’e uzaklığı Dünya’nın Güneş’ uzaklığının üçte ikisi kadardır. Bu nedenle Venüs’ün yüzeyinden Güneş’e bakıyor olsaydınız Dünya’dan gördüğünüzden 1,5 kat daha büyük bir Güneş görürdünüz.

Venüs’ün Atmosferi

Claudio Caridi / Alamy Stock Photo

Venüs’ün atmosferi %96 karbondioksit, %3 azot ve %1 diğer gazlardan oluşur.

Venüs, Güneş’e en yakın gezegen olmasa da en sıcak gezegendir. Venüs’ün ortalama sıcaklığı 464 ºC’tır. Bu sıcaklıkta kurşun bile eriyebilir.

Venüs’ün çok sıcak olmasının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz: Venüs’ün atmosferinin ana bileşeni, bir sera gazı olan karbondioksittir. Sera gazları Güneş’ten gelen enerjinin bir kısmının gezegenin yüzeyinden tekrar uzaya yayılmasını engelleyerek, ısının gezegenin atmosferinde hapsolmasına ve sıcaklığının yükselmesine neden olur. Aynı zamanda sera etkisi nedeniyle Venüs’ün gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok azdır. Bunun yanında Venüs’ün dönme ekseni ile yörünge düzlemine dik olan eksen arasındaki açı yaklaşık 3 derecedir. Bu nedenle Venüs’ün farklı enlemlerinde belirgin sıcaklık farklılıkları görülmez.

Venüs’ün atmosferinin kalınlığı yaklaşık 120 kilometredir. Venüs’ün atmosferinde, yüzeyden 50 km yükseklikte başlayıp 70 km yüksekliğe kadar ulaşan, kalın bir bulut katmanı bulunur. Bu bulut katmanı büyük oranda sülfirik asitten oluşur. Bu nedenle eğer Venüs’te olsaydınız hiçbir zaman yıldızları göremezdiniz.

Güneş'ten gelen ışınların büyük bir kısmı Venüs’ün atmosferindeki kalın bulut tabakası tarafından geri yansıtılır. Bu nedenle, Ay’ın olmadığı gecelerde, gökyüzündeki en parlak gök cismi Venüs’tür.

Venüs’ün atmosferi çok yoğun olduğu için gezegenin yüzeyinde hissedeceğiniz atmosfer basıncı, Dünya yüzeyindeki basıncın yaklaşık 90 katıdır. Bu basınç değeri yaklaşık olarak okyanusun 900 metre derininde hissedeceğiniz basınca eş değerdir.

Venüs’ün Kütlesi ve Büyüklüğü

Stocktrek Images, Inc. / Alamy Stock Photo

Venüs büyüklük ve kütle açısından Dünya’nın ikizi gibidir.

Venüs’ün yarıçapı, Dünya’nınkinden sadece 300 km daha küçüktür. Kütlesi ise Dünya’nınkinin yaklaşık %82’si kadardır. Ancak Venüs’ün diğer özellikleri gezegenimizden çok farklıdır.

Venüs’ün yüzeyindeki bir cisme etki eden kütle çekim ivmesi Dünya’nın yüzeyindekine benzerdir. Yani Venüs’te yürüyor olsaydınız ağırlığınız Dünya’nın yüzeyindeki kadar olurdu.

Venüs’ün Yörüngesi

themotioncloud / iStock

Güneş sisteminde yörüngesi çembere en yakın olan gezegen Venüs’tür.

Venüs’ün Güneş’e en uzak ve en yakın olduğu konumlar arasındaki fark sadece 1,5 milyon kilometredir. Bu değer Dünya için 5 milyon kilometre iken, Merkür için 24 milyon kilometredir.

Güneş’e uzaklığı ortalama 108 milyon kilometre olan Venüs’ün Güneş ile arasındaki mesafe Dünya’nın Güneş’e uzaklığının üçte ikisi kadardır.

Kuzey Kutbu üzerinden Dünya’ya bakarsak Dünya’nın kendi ekseni etrafında saat yönünün tersi yönde döndüğünü görürüz. Güneş sistemindeki gezegenlerin neredeyse hepsi saat yönünün tersi yönde dönerken, Venüs kendi ekseni etrafında saat yönünde döner. Bu nedenle Venüs’te Güneş batıdan doğar, doğudan batar.

1600’lü yıllarda kendi yaptığı teleskopla Venüs’ü gözleyen Galileo Galilei, Venüs’ün Ay’a benzer evreleri olduğunu fark etmişti. O dönemde yer merkezli evren modeline, yani merkezinde Dünya’nın olduğu ve diğer gök cisimlerinin Dünya’nın etrafında dolandığı modele, inanan kişi sayısı çok fazlaydı. Galileo yaptığı gözlemler sayesinde Venüs’ün Dünya’nın etrafında dolanmadığını, aksine Güneş’in etrafında dolandığını tespit etti. Çünkü yalnızca bu sayede Venüs’ün evreleri açıklanabiliyordu.

Venüs’ün İç Yapısı

NASA Visualization Technology Applications and Development (VTAD)

Venüs'ün yüzeyinin üç boyutlu modeli

AlexLMX / iStock

Venüs’ün büyük oranda demirden oluşan ve çapı yaklaşık 6.000 kilometre olan bir çekirdeğe sahip olduğu düşünülüyor. Venüs’ün çekirdeğinin üzerinde kalınlığı 3.000 km olan ve erimiş kayaçlardan oluşan bir manto tabakası bulunuyor. Venüs’ün yüzeyini kaplayan ve volkanik kayaçlarla (bazalt) kaplı olduğu düşünülen kabuk kısmının kalınlığının ise ortalama 20 km olduğu tahmin ediliyor. Venüs Dünya’ya benzer bir iç yapıya sahip olmasına rağmen Dünya’ya kıyasla zayıf bir manyetik alana sahip. Bunun nedeni Venüs’ün çok yavaş dönüyor olması.

Venüs’e Gönderilen Uzay Araçları

NASA

Mariner 2 uzay aracı

Uzaya araç gönderilerek incelenen ilk gezegen Venüs'tür. Dünya dışındaki bir gezegeni ilk defa ziyaret eden uzay aracı olan NASA’ya ait Mariner 2, 1962 yılında Venüs’e yakın geçiş yaptı ve Venüs’ün bulutlarını gözlemledi.

Rusya’ya ait Venera 3, 1966 yılında Venüs’ün atmosferine başarılı bir şekilde giriş yapan ilk insan yapımı araç oldu. Venüs’ün yüzeyine başarılı şekilde iniş gerçekleştiren ilk uzay aracı da yine Rusya’ya ait Venera 7’ydi. 1970 yılında Venüs’ün yüzeyine inen araç, yüksek sıcaklık ve basınç nedeniyle, sadece 23 dakika çalışabildi.

Mark Garlick-Science Photo Library / Getty Images

Venera 9 uzay aracının çizimi

Venüs’ün ilk yüzey görüntüleri 1975 yılında Venera 9 uzay aracı ile elde edildi. Gezegenin yüzeyindeki ilk ses kaydı ise 1981 yılında Venera 13 aracı ile alındı.

Avrupa Uzay Ajansına (ESA) ait Venus Express uzay aracı, 2006 ve 2016 yılları arasında Venüs’ün etrafındaki bir yörüngede dolandı. Japonya Uzay Ajansı (JAXA) ise Akatsuki isimli uzay aracını 2016 yılında Venüs’ün etrafındaki bir yörüngeye oturttu. Akatsuki hâlâ Venüs’ü incelemeye devam ediyor.

2021 yılında üç farklı Venüs projesi duyuruldu. VERITAS ve DAVINCI isimli projeler NASA’ya, EnVision isimli proje ise ESA’ya ait. VERITAS, Venüs’ün etrafındaki bir yörüngede dolanacak ve gezegenin Dünya ile olan farklarının nedenlerini araştıracak. DAVINCI ise Venüs’ün atmosferini inceledikten sonra gezegenin atmosferine girmek üzere bir ölçüm aracı bırakacak. Ölçüm aracı, atmosferde ilerledikçe veri toplayacak ve gezegenin yüzeyini yakından fotoğraflamaya çalışacak. Ölçüm aracı yüzeye sorunsuz ulaşabilirse birkaç dakika daha yüzeyde ölçümler yapabilecek. EnVision ise Venüs’ün etrafındaki bir yörüngede dolanırken gezegenin iç yapısını, yüzeyini ve atmosferini detaylı bir şekilde inceleyecek.

NASA

DAVINCI uzay aracının, Venüs’ün atmosferinin derinlikleri ile ilgili bilgiler toplaması amaçlanıyor.

Venera uzay programının uzay araçlarının yenisi olan Venera-D’nin 2029 yılında Venüs’e gönderilmesi planlanıyor. Venera-D, bir yörünge ve bir de yüzey aracından oluşuyor. Yörünge aracı, Venüs’ü radar teknolojisiyle inceleyecek. Yüzeye inecek aracın yaklaşık üç saat boyunca çalışması ve önemli veriler toplaması amaçlanıyor.

Venüs’ün Bir Günü

FreelanceImages/Universal Images Group/Science Photo Library

Venüs’ün bir günü bir yılından daha uzundur. Yani Venüs kendi ekseni etrafında bir tam turunu tamamlamadan Güneş etrafındaki bir turunu tamamlar. Venüs’ün bir yılı 225 Dünya gününe eşit iken, bir günü 243 Dünya günüdür.

243 gün Venüs’ün kendi ekseni etrafında 360 derecelik tam bir dönüş yapması için geçen süredir. Buna yıldızıl gün denir. Bu açıdan Venüs, Güneş sistemindeki en uzun gün süresine sahip gezegendir. Ancak eğer Venüs günü Güneş’in iki doğuşu arasında geçen süre olarak hesaplanırsa (Buna güneş günü denir.) Venüs’ün bir günü yaklaşık 117 Dünya gününe eşit olur. Yani Venüs’te yaklaşık 60 gün süren gece ve gündüzler yaşanır. Venüs kendi ekseni etrafında 360 derecelik dönüş yapana kadar Güneş iki kez doğup batar yani iki güneş günü bitmiş olur.

Keşiflerle Venüs

Mark Garlick-Science Photo Library / Getty Images

Fosfin (PH3), canlılığın belirtisi olarak kabul ediliyor.

2020 yılında Nature Astronomy dergisinde yayınlanan bir çalışmada, Venüs’ün atmosferinde fosfin (PH3) gazı bulunduğu açıklanmıştı. Fosfin canlılığın belirtisi olarak kabul edilen bir gaz olduğu için bu keşif bilim dünyasında heyecan uyandırdı. Ancak sonuçları 2022 yılında açıklanan başka bir çalışmada, Venüs’ün atmosferinde fosfin gazı tespit edildiğine dair bir kanıta ulaşılamadı. Yer tabanlı teleskoplar ile yapılan gözlemlerde de Venüs’ün atmosferinde kayda değer bir fosfin gazı tespit edilemedi. Bazı çalışmalar ise Venüs’ün atmosferinde bulunduğu iddia edilen fosfin gazının Venüs’te bolca bulunan bir diğer gaz olan kükürt dioksit ile karıştırılmış olabileceğini iddia ediyor. Sonuç olarak Venüs’ün atmosferinde fosfin gazının bulunduğu kesin olarak kanıtlanamadı.

ESA tarafından 14 Nisan 2023 tarihinde Jüpiter’e gönderilen Jüpiter Buzul Uydular Kâşifi (JUICE) isimli uzay aracı, yolculuğu esnasında 2025 yılında Venüs’e yakın geçiş yapacak ve gezegenin atmosferinde fosfin olup olmadığını belirlemeye çalışacak. Venüs’e daha sonra gönderilecek VERITAS, DAVINCI ve EnVision uzay araçları da bu soruya cevap bulmak için daha kapsamlı çalışmalar yapacak.

Venüs Hakkında Bilmeniz Gereken 10 Şey

1. Güneş sistemindeki en sıcak gezegendir. Yüzey sıcaklığı 480 ºC’a ulaşabilir.
2. Dünya dışında bir uzay aracı ile incelenen ilk gezegendir.
3. Yörüngesi çembere en yakın olan gezegendir.
4. Venüs’ün bir günü bir yılından daha uzundur.
5. Güneş etrafındaki yörüngesinde Venüs’ün kuzey ve güney kutupları, diğer gezegenlere kıyasla, ters durur.
6. Bilinen bir halkası ve uydusu yoktur.
7. Venüs’ün yüzeyindeki basınç Dünya’dakine kıyasla yaklaşık 90 kat daha büyüktür.
8. Güneş’e en yakın ikinci gezegendir.
9. Venüs’ün yüzey sıcaklığı gece ve gündüz neredeyse hiç değişmez.
10. Güneş sistemindeki en yoğun üçüncü gezegendir.

Sayılarla Venüs

Keşif tarihi: Tarih öncesi

Keşfeden: Bilinmiyor.

Çapı: 12.100 km

Kütlesi: 4,9 x 10²⁴ kg

Güneş’e uzaklığı: 108.000.000 km

Yörünge dönemi (yıl süresi): 224 Dünya günü

Yıldızıl gün süresi: 243 Dünya günü

Güneş günü süresi: 117 Dünya günü

Eksen eğikliği: 3 derece

Venüs’ü ziyaret eden uzay araçları: Mariner 2, Venera programı uzay araçları, Venus Express, Akatsuki

Venüs’ü ziyaret edecek uzay araçları: VERITAS, DAVINCI, EnVision, Venera D

Doğal uydu sayısı: Bilinen bir uydusu yok.

Halka: Bilinen bir halkası yok.

İçinde bulunduğumuz Güneş sistemini detaylı olarak anlattığımız yazı dizimizin bu bölümünde Venüs’ten bahsettik. Yazı dizimizin bir sonraki bölümünde görüşmek üzere...

Kaynaklar:

• Topal, S., Kaostan Kozmosa Evrenin Hikayesi, Destek Yayınları, 2020.
• https://www.nature.com/articles/s41550-021-01423-y
• https://www.mpg.de/17209676/0716-aero-no-phosphine-in-venus-clouds-151060-x
• https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2022GL101055
• https://earthsky.org/astronomy-essentials/what-is-sidereal-time/

• https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/venusfact.html
• https://solarsystem.nasa.gov/planets/mercury/in-depth/#otp_atmosphere

Yazar Hakkında:

Doç. Dr. Selçuk Topal

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü