Özel Bir Çöp DNA, Kanserin Yayılmasında Rol Oynuyor Olabilir

Kalıtsal özellikler, DNA adı verilen ikili sarmalın üzerinde bulunan genler vasıtasıyla nesilden nesile aktarılır. DNA’nın en temel işlevi, protein kodlamaktır. Ancak DNA’da protein kodlamayan bölgeler de bulunur. Bunlara çöp DNA adı verilir. 

Telomerler, birbirinin aynı DNA dizisine sahip binlerce çöp DNA’dan oluşur. Kromozomların sonunda bulunur ve kromozomları yıpranmaktan korurlar. Telomerleri ayakkabı bağcığının ucundaki plastik koruyucular olarak düşünebilirsiniz.

Telomeraz ise telomerlerin üretilmesine yardımcı olan telomeraz enzimini kontrol eden gendir. Normal hücrelerde, hücre bölünmesi sırasında DNA’nın yeni kopyaları oluştukça telomerlerin uzunluğu kısalır. Telomerler çok kısaldığında ise hücreler artık çoğalamaz. Bu yüzden yaşlanır ve ölürler. Fakat üreme hücreleri veya kanser hücreleri gibi bazı hücrelerde telomeraz geni, DNA kopyalama sürecinde telomerlerin aynı uzunlukta kalmasını sağlar. Bu durum kanser hücrelerinin çoğalmasına ve tümör oluşturmaya devam etmesine yol açar. Araştırmacılar, telomeraz geninin nasıl aktifleştiğinin ve neden sadece bazı hücrelerde aktif olduğunun bilinmesinin, yaşlanmanın ve kanserli hücrelerin yayılmasının engellenmesine yardımcı olacağını düşünüyor.  

Washington Eyalet Üniversitesinden bir grup araştırmacı, fareler ve insanlar üzerinde yaptıkları deneylerde, VNTR2-1 adı verilen bir çöp DNA’nın telomeraz genini aktifleştirdiğini keşfetti. Araştırmacılar, kanser hücrelerinden bu DNA dizilerinin silinmesiyle telomerlerin kısaldığını, hücrelerin yaşlandığını ve tümörlerin büyümesinin durduğunu belirledi. Elde edilen sonuçların, kanserli hücrelerin çoğalmasının engellenmesi için yapılacak çalışmalarda kullanılması planlanıyor.

Kaynaklar:

• De Cheng, T. X. ve ark., “Polymorphic tandem DNA repeats activate the human telomerase reverse transcriptase gene.”, Proceedings of the National Academy of Sciences, Cilt 118, Sayı 26, 2021.