Akdeniz’in Plastik Avcıları: Deniz Çayırları

Plastik atıklar günümüzün en önemli çevre kirleticilerinden biri. Örneğin okyanus kirliliğinin yaklaşık %80’inin kaynağı plastikler. Birçok canlı okyanuslardaki plastikleri yutarak veya bu plastiklere takılarak zarar görüyor ve ölüyor. Her gün yaklaşık 8 milyon ton plastiğin okyanuslara taşınması ise okyanusların ve denizlerin temizlenmesini güçleştiriyor.

Barselona Üniversitesinden bir grup araştırmacı tarafından yapılan bir çalışmaya göre Akdeniz’e endemik bir deniz çayırı türü (Posidonia oceanica), denizlerdeki plastikleri yakalayarak plastik atıkların kıyıda toplanmasını sağlıyor. Deniz çayırları bunu yapraklarını koruyan lignoselüloz içeren lifli yapılar sayesinde başarıyor. Bitkilerde dayanıklılığı sağlayan bu yapılar fiziksel aşınma sonucu parçalanıyor ve bu parçalar zamanla birleşerek top hâline geliyor. Bu toplara deniz topu ya da Neptün topu deniyor.

Akdeniz’in 40 metre derinliklerinde bulunan deniz çayırlarının uzun, şerit şeklinde yaprakları ve yapraklarını ve gövdesini koruyan life benzer kılıfları var. Sıcaklığa bağlı olarak sonbaharda yaprakları dökülen deniz çayırlarının kılıfları köklerine bağlıdır. Zamanla fiziksel aşınmalar sonucu bu lifli yapılar parçalanarak birleşir ve top hâlini alır. 

Yapılan çalışmaya göre deniz çayırlarının lifleri 5 milimetre ve daha küçük boyuttaki plastik parçalarını bile içlerine hapsederek bu atıkların dalgalar aracılığıyla kıyıya taşınmasını sağlıyor.

Araştırmada incelenen 198 Neptün topunun %17’sinde plastik atıklar tespit edildi. İncelenen her 1 kilogram Neptün topunda ise yaklaşık 1.500 parça plastik atık bulundu. Plastik atıkların içinde en çok plastik lifler, parçalar, filmler ve köpükler vardı. Ayrıca elde edilen plastiklerin yapısında en çok şişe üretiminde kullanılan polietilen tereftalat (PET) polimerine rastlandı.

Polietilen tereftalat (PET) bileşikleri PET şişelerin üretiminde kullanılıyor.

Deniz çayırlarının farklı türleri Avustralya kıyılarındaki sığ sularda da bulunuyor. Fakat Avustralya’daki deniz çayırlarının Neptün topları oluşturarak plastiklerin yakalanması konusunda benzer şekilde katkı sağlayıp sağlamadığı henüz bilinmiyor.

Sözlük:

Polimer: Polimerler tekrar eden birimlerden oluşan uzun zincir biçimli moleküllerdir.

Kaynak:

• Sanchez-Vidal, A. ve ark., “Seagrasses provide a novel ecosystem service by trapping marine plastics”, Scientific Reports, Sayı 11, https://doi.org/10.1038/s41598-020-79370-3, 2021.