Bileşenlerine Ayrıştırılarak Geri Dönüştürebilen Plastikler Üretildi

Plastikler ucuz ve dayanıklı malzemelerdir. Her şekle girer ve hemen hemen her işin üstesinden gelebilirler. Ancak plastikler aynı zamanda çevre ve canlılar açısından da önemli bir sorun. Plastikler doğada kolayca yok olmuyor. Geri dönüştürülemeyen atık plastikler, çok uzun süreler boyunca çevreyi kirletmeye ve canlıların sağlığını riske atmaya devam ediyor.

Plastik kirliliğini azaltmanın yolu, mümkün olduğu kadar çok plastiği geri dönüştürmekten geçiyor. Ancak plastiklerin geri dönüştürülmesiyle ilgili pek çok zorluk var. İlk olarak her ne kadar tüm plastikler polimer (tekrar eden birimlerden oluşan zincir biçimli uzun molekül) yapısında malzemeler olsa da farklı tür plastiklerin üretiminde farklı ham maddeler kullanılıyor. Bu durum belirli bir türdeki plastiklerin (örneğin PET ya da PVC türü plastiklerin) geri dönüştürülebilmesi için, önce çeşitli türdeki plastiklerin arasından ayrıştırılmaları gerektiği anlamına geliyor. Plastikleri ayrıştırmak çoğu zaman hem insan müdahalesi hem de karmaşık teknikler kullanılan teknolojiler gerektiriyor. İkinci olarak yaygın şekilde kullanılan geri dönüşüm yöntemlerinin çok da etkili olduğu söylenemez. Günümüzde plastikler sıklıkla mekanik yöntemler kullanılarak geri dönüştürülüyor. Atıklar ilk önce ufak parçalara ayrılıyor, daha sonra eritilip yeniden kalıba dökülüyor. Ancak bu mekanik yöntemler her geri dönüşüm sırasında polimer zincirlerinin kısalmasına ve üretilen malzemenin kalitesinin düşmesine neden oluyor. Bu yüzden plastikler mekanik yöntemlerle sonsuz defa geri dönüştürülemiyor. 

Geri dönüşüm için kullanılabilecek çok daha etkili bir yöntem, plastikleri önce bileşenlerine ayrıştırıp daha sonra yeniden polimerleştirmek olabilir. Bugün de çeşitli türdeki polimerler için geliştirilmiş bileşenlerine ayrıştırma ve yeniden polimerleştirme teknikleri var. Ancak bu yöntemlerin tamamı yüksek miktarda enerji gerektiriyor ve ekonomik olarak uygulanabilir değiller.

Zürih Teknoloji Enstitüsünden Prof. Dr. Athina Anastasaki ve öğrencileri, Journal of American Chemical Society’de yayımladıkları bir çalışmada, kendi ürettikleri polimerleri yeniden bileşenlerine ayrıştırarak başlangıçtaki ham maddenin %92’sini elde etmeyi başardıklarını açıkladılar. Araştırmacılar plastik cam ya da mika olarak adlandırılan bir tür polimer üretiyorlar. Sentez sırasında yakın zamanlarda geliştirilen ve kısaca RAFT olarak adlandırılan, eşit uzunlukta polimer zincirlerinin ortaya çıkmasını sağlayan bir yöntem kullanılıyor. Üretilen plastiklerin kolayca bileşenlerine ayrışmasını ise polimer zincirlerinin ucuna eklenen bir kimyasal grup sağlıyor. Malzemenin sıcaklığı 120 °C’a çıkarıldığında kimyasal grup tarafından ayrışma süreci tetikleniyor.

Geliştirilen yeni yöntemin kısa vadede plastik kirliliği sorununa çare olması beklenmiyor. Öncelikle yeni yöntemin endüstriyel ölçekte polimer üretimine uygun hâle getirilmesi için araştırmalar yapılması gerekiyor. Ayrıca günümüzde kullanılan plastiklerin de yeni yöntemle bileşenlerine ayrıştırılması mümkün değil.