Devin Geçit Yolu

Yaşadığımız dünyada jeolojik oluşumlar bilim insanlarının yanı sıra sayıları azımsanmayacak kadar doğaseverin de ilgisini çeker. Bazalt sütunları da ilginç jeolojik oluşumlardan biri. Ülkemiz de dâhil olmak üzere dünyanın pek çok yerinde bazalt sütunlarını görmek mümkün. Türkiye’deki en bilinen örneklerine Sinop-Boyabat ve Ankara-Kızılcahamam’da, dünyadaki örneklerine ise İskoçya’da Fingal Mağarası’nda, İzlanda’da Svartifoss Şelalesi’nde, Japonya’da Takachiho Gorge’ta, Meksika’da Los Prismas’ta, Güney Kore’de Jeju Adası’nda rastlanır. Bunun yanı sıra ismi bir efsaneye dayanan ve Devin Geçit Yolu olarak adlandırılan İrlanda’daki bazalt sütunları dünyanın en güzel örneği olarak kabul edilir. Sayıları 40.000’i bulan sütunlar İrlanda’nın kuzeydoğusunda, Atlas Okyanusu’nun kıyısında yer alır. Sütunların yüksekliği deniz seviyesinden 12,2 metreye kadar çıkabilir.

Bazalt sütunları nasıl oluşur?

Magma yeraltından yeryüzüne çıkarken katı, sıvı ya da gaz haldeki diğer maddeler de dışarıya çıkar. Magmanın akışkan haline lav denir. Magma sıvı halde yeryüzüne çıktıktan sonra soğuma süreci başlar. Soğuma sonucunda lavın içeriğine göre farklı tipte volkanik kayaçlar oluşur. Bunlardan biri de bazalttır. Soğuma sürecinde lavlar topoğrafik yapıya uygun yerlerde birikerek lav göllerini oluşturur. Lav göllerinde biriken magma bir süre sonra alttan ve üstten soğumaya başlar. Bu soğuma sırasında lavlar büzüşür ve hacimleri %5 ila %10 küçülür. Büzüşme sırasında aynı zamanda ilk çatlaklar oluşur. Bunlar bazalt sütunlarının oluşmasının da başlangıcıdır. Bu sütunların biçimini soğumanın alttan üste ya da üstten alta doğru olması belirler. Soğuma tabandan başlamışsa sütunlar dik şekilde oluşur. Lavların içine çatlaklardan su sızarsa soğuma daha hızlı gerçekleşir. Bunun sonucunda da çeşitli yön ve eğimlerde düzensiz bazalt sütunları oluşur. Ancak her soğumada bazalt sütunları oluşmaz. Bunun için basınç ve sıcaklık koşullarının uygun olması gerekir. Bu nedenle bazalt sütunlarına çok sık rastlanmaz. Bazalt sütunları genellikle altıgendir, ancak sayıları üçten on ikiye kadar değişebilen çokgen yapılar da görülür. Sütunların genişliğiyse lavın soğuma hızına bağlıdır. Soğuma yavaşsa bazalt sütunları büyük, hızlıysa küçük (1 cm çapında) olur. Bazaltlar genellikle gri ya da siyah renkli, yoğunluğu fazla olan kayaçlardır. Bileşimlerinde magnezyum ve demir içeren maddeler bulunur. Bu yüzden de küçük bir parça bazalt bile aynı büyüklükte başka birçok kayaçtan daha ağırdır.