En “Renk”li Spor: Paintball

Çocukluğumuzda saklambaç, körebe, seksek ve bunlara benzer pek çok oyun oynadık.  Belki aramızda bu oyunları hâlâ oynayanlar da vardır. Fakat gelişen teknolojiyle ve değişen yaşam tarzımızla birlikte yıllardır oynanan oyunlar değişiyor, hayatımıza her gün yepyeni oyunlar giriyor. Bu oyunların büyük bir kısmını bilgisayar oyunları oluşturuyor diye düşünebilirsiniz.  Ancak bütün sanal oyunlardan farklı olarak son yıllarda yaygın olarak oynanmaya başlanan bir oyun daha var: paintball.

Paintball, oyuncuların diğer takım oyuncularını içi boya ile doldurulmuş top mermiler kullanan silahlarla vurduğu, belli bir parkur içinde oynanan bir takım ve strateji oyunu. Açık havada oynanan bu oyun, çocuklardan daha çok gençlere ve kendini genç hissedenlere hitap ediyor.

Aslında paintball’a sadece oyun demek doğru değil, çünkü ülkemizde yakın zaman önce kurulan Türkiye Paintball Federasyonu tarafından bu alanda verilen eğitimler ve düzenlenen lig göz önünde bulundurulduğunda, artık bu oyunun da bir spor dalı haline geldiğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Başlangıçta bir oyun olarak sayılmayan ancak son dönemde birçok ülkede yaygınlaşan paintball’un ortaya çıkışı da çok eski değil. Bu konudaki görüşlerden biri paintball’un ortaya çıkışını, Avustralya’daki çobanların koyunlarını tabanca yardımıyla boyayla işaretlemesine dayandırıyor. Başka bir görüşe göre, bu oyun ABD’de ormandaki bazı ağaçların boya atan tabancalarla boyanmasına dayanıyor. Hangi nedene dayanırsa dayansın, daha sonra şakalaşmada kullanılan bu boyalar zaman içinde bir takım oyununun parçası haline geldi. Hatta bir dönem oyundan daha da bir adım öteye giderek ABD ordusu tarafından gerçek silah atışları için simülatör olarak kullanıldı.

Son dönemde takım oyunları arasında yıldızı çok fazla parlayan ve ülkemizde de yaklaşık 10 yıldır oynanan paintball’un kuralları yerine, gelin bu oyunda kullanılan malzemelere ve bu malzemelerin özelliklerine bir bakalım.

Paintball’da öncelikli olarak kullanılan araç gereçlerden biri boya toplarını atmak için kullanılan tabancalar. İlk zamanlarda hayvan ve ağaç işaretlemek için kullanılan bu tabancalara “işaretleyici” de deniyor. Daha önceleri elle kurulan tabancalar kullanılırken zamanla yarı otomatik tüfekler kullanılmaya başlandı. Yaygın olarak kullanılan pek çok işaretleyicinin topları itiş gücü, içerdiği CO₂ gazının sağladığı yüksek basınca [yaklaşık 800-850 psi  (pound/inç²)] bağlı. Bu işaretleyiciler arasında 30 saniyede 100 boya topu atan modeller dahi bulunuyor. Paintball işaretleyicileri boya toplarını parçalanmadan, 91 m/s hızla gitmesini sağlayacak şekilde ateşleyebiliyor.

Topların, yüksek hızlara ulaşsa da, oyuncuya çarptığında can yakmadan parçalanması gerekiyor. Bunu yapabilmek için boya toplarında sıkı ama elastik yapılı jelatin malzemeler kullanılıyor. Jelatin malzemeler, boyar maddeleri -çoğunlukla ilaç endüstrisinde katıların ve sıvıların kaplandığı- kapsülleme yöntemi kullanılarak çevreliyor. Jelatin malzeme genellikle kolojen liflerden yapılıyor. Bu liflerin kolay şekil almasını sağlamak ve dayanıklılığını arttırmak için plastikleştirici ekleniyor. Jelatin-plastikleştirici arasındaki oran da iyi ayarlanmalı, çünkü önemli olan bu topların sadece hedefe ulaştıklarında parçalanabilmesi. Ancak teknik olarak suda çözünmeyen bu malzemeler sudan etkilenir, bundan dolayı şekilleri bozulur ve istenilen performansı göstermezler. Bu nedenle boya toplarının kuru kalması önemlidir.

Farklı ölçülerde olabilen paintball topları çoğunlukla 1,7 cm çapında üretiliyor. Renkleri de tahmin edeceğiniz gibi çok çeşitli. Ayrıca floresan gibi karanlık ortamda parlak görünen toplar da var.

Peki, biraz da bu topların içinde kullanılan boyalardan bahsedelim. Ağaç veya hayvan işaretlemek için kullanılan ilk boyalar suda çözünmüyordu. Fakat 1980’lerin ortalarında paintball artık yavaş yavaş oyun halini alınca suda çözünen boyalar kullanılmaya başlandı. Bu boyaların sağladığı kolay temizlenme avantajı sayesinde oyunun popülaritesi iyice arttı. Paintball’da kullanılan boyar maddelere sadece boya demek doğru olmaz. Çünkü bu boyar maddeler polietilen glikol (PEG), gıda boyası, koruyucular ve birkaç katkı maddesi daha içerir. Bunlar arasında en çok kullanılan PEG; tatsız, renksiz ve karışımın kıvamını artıran hayli viskoz (akmaya karşı dirençli) bir madde.  PEG suda çözünür, fakat boya topunda kullanılan jelatinle tepkimeye girmez. Ticari ürün oldukları için içerikleri tam açıklanmayan bu boyar madde karışımları biyolojik olarak parçalanır ve böylece çevreye zarar vermezler.

Paintball artık pek çok şehirde açılan özel sahalarda oynanabiliyor.  Paintball'u sadece oyun olarak değil de bir spor dalı olarak görenler, Türkiye Paintball Federasyonu’nun eğitim ve etkinliklerini takip ederek ülkemizde yeni gelişen bu spor dalında yerlerini alabilir.

Eğer bir boya dolu kapsül suyun içine bırakılırsa, su ozmoz nedeniyle jelatin zardan geçer ve kapsül içindeki polietilen glikol ile hidrojen bağı yapar. Böylece boyanın bulunduğu top şişer.

Paintball’da Kullanılan Boya Karışımları Suda Nasıl Çözünür?

Su, yapısındaki hidrojen ve oksijenin elektronegatiflikleri farklı olduğu için polar bir moleküldür. Elektronegatiflik bir moleküldeki atomların elektronları etkileme gücü olarak değerlendirilebilir. Oksijen hidrojenden daha elektronegatiftir; bu nedenle hidrojendeki elektronların bir kısmını kendine çeker ve kısmen negatif yüklenir, hidrojen ise kısmen pozitif yüklenir. Su molekülünün şekli (kırık çubuk) simetrik olmadığı için bu yükler birbirini dengeleyemez.

Polar moleküller diğer polar molekülleri etkiler. Bu etkileşim sayesinde moleküller arasında bağ oluşur ve polar moleküller suda çözünebilir. Boyar madde karışımındaki PEG ve boyalar da polar olduğu için suda çözünürler.

Bununla birlikte PEG’deki oksijen atomlarında bağ yapmamış iki elektron çifti bulunur. Bu elektronlar su molekülündeki kısmen pozitif yüklenmiş hidrojen atomlarını etkiler ve bu iki atom arasında hidrojen bağı oluşur. Bu da boya karışımının suda çözünmesinde rol oynar.

Kaynaklar:

• http://www.taf.gov.tr/#
• http://www.explorecuriocity.org/Content.aspx?contentid=319
• Bohring, B., “Paintball! Chemistry Hits Its Mark”, Chemmatters, Cilt 25, Sayı 2, s.4, Nisan 2007.