Gökyüzünde Bu Ay: Eylül 2023

iStock

Eylül 2023'te gökyüzünde tanık olabileceğiniz üç önemli gök olayı:

• Neptün’ü gözlemlemeyi deneyebilirsiniz.
• Venüs’ün en parlak hâlini görebilirsiniz.
• Jüpiter’in şeritlerini inceleyebilirsiniz.

Güneş sisteminin Güneş’e en yakın gezegeniyle başlayalım: Merkür.

Merkür, eylül ayının başlarında gökyüzünde görülemiyor. Çünkü gezegen, Güneş etrafındaki yörüngesinde hareket ederken 6 Eylül’de Güneş ile Dünya’nın arasından geçiyor. Bu süreçte Merkür ile Güneş arasındaki açısal mesafe çok küçük olduğu için Merkür, Güneş’in parlaklığı nedeniyle birkaç hafta boyunca gökyüzünde görülemiyor.

Merkür eylül ayının ortasından sonra Güneş’in doğuşundan önce doğu yönünde ufkun üzerinde tekrar ortaya çıkmaya başlıyor. Eylül ayında Merkür’ü, 14 Eylül sabahı Güneş’in doğuşundan önce doğu yönünde ufkun hemen üzerinde hilal şeklindeki Ay’ın yakınlarında bulabilirsiniz.

12 Eylül’de sabaha karşı Venüs’ü ve hilal şeklindeki Ay’ı doğu yönünde ufkun üzerinde bir arada görebilirsiniz.

Eylül ayında gökyüzünün en parlak gezegeni Venüs, ay boyunca Güneş’in doğuşundan önce gökyüzünde görülebiliyor.

Venüs, Güneş etrafındaki yörünge hareketi sırasında 13 Ağustos’ta Güneş ile Dünya’nın arasından geçmişti. Bu olaydan sonra giderek Dünya’dan uzaklaşmaya başlayan Venüs’ün görünen büyüklüğü azalıyor ancak aydınlık görünen bölümünün oranı artıyor.

Venüs 18 Eylül’de en yüksek parlaklığa ulaşıyor.

Eylül ayında Venüs’ü Yengeç Takımyıldızı’nda bulabilirsiniz. Venüs aynı zamanda gökyüzünün en parlak yıldızlarından olan Küçük Köpek Takımyıldızı’ndaki Prokyon ve İkizler Takımyıldızı’ndaki Polluk ve Kastor’un da yakınlarında.

16 Eylül akşamı Mars’ı ve hilal şeklindeki Ay’ı batı yönünde ufkun üzerinde görebilirsiniz.

Mars, eylül ayının başında Güneş’in batışından sonra kısa süre görülebiliyor. Çünkü Kızıl Gezegen kasım ayında Güneş etrafındaki yörünge hareketi sırasında Dünya’ya göre Güneş’in arkasından geçecek. Bu süreçte Mars, Dünya’dan bakıldığında Güneş’e çok yakın hareket ettiğinden, Güneş’in parlaklığı nedeniyle birkaç hafta boyunca görülemeyecek.

Kızıl Gezegen, Başak Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı Spika’nın yakınlarında olacak.

Güneş sisteminin en büyük gezegeni Jüpiter, eylül ayında saat 10 civarında kuzeydoğu-doğu yönünde ufkun üzerinden doğuyor ve şafak vakti Güneş’in aydınlığında kayboluncaya kadar görülebiliyor.

Jüpiter, eylül ayında gökyüzünde Venüs’ten sonraki en parlak gezegen. Siz de bir dürbün ya da basit bir teleskop yardımıyla Jüpiter’in atmosferindeki büyük bir fırtına olan Büyük Kırmızı Leke’yi ve farklı gazlardan meydana gelen bulutların oluşturduğu şeritleri görmeyi deneyebilirsiniz.

Satürn’ü, 27 Eylül gecesi dolunay evresine yaklaşan Ay ile birlikte görebilirsiniz.

Halkalı gezegen Satürn, eylül ayında bütün gece gökyüzünde. Satürn, Güneş’in batışından sonra doğu-güneydoğu yönünde ufkun üzerinde gökyüzünde belirginleşmeye başlıyor ve Güneş’in doğuşundan kısa süre önce güneybatı-batı yönünde ufuktan batıyor.

Satürn’ün halkaları eylül ayında yaklaşık 9 derece eğimli ve Güneş halkaların kuzey yönünü aydınlatıyor. Siz de bir dürbün ya da basit bir teleskop yardımıyla Satürn’ün halkalarını incelemeyi deneyebilirsiniz.

Eylül, Güneş sisteminin en uzak gezegeni olan Neptün’ü izlemek için çok uygun bir ay. Buz devi gezegen, 19 Eylül’de karşı konuma geliyor. Bu konum, yörüngesi Dünya’nın ötesinde olan gezegenleri gözlemlemek için çok uygun zamanlardır. Çünkü karşı konumdayken Güneş, Dünya ve Neptün aynı hizada bulunur ve Dünya, Güneş ile Neptün’ün arasında yer alır.

Güneş’e en uzak gezegen olan Neptün’ün Güneş ile arasındaki mesafe Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin yaklaşık 30 katı kadar. Gökyüzünde çıplak gözle görülemeyecek kadar soluk görünen Neptün’ü bir dürbün ya da basit bir teleskop yardımıyla gözlemleyebilirsiniz. Neptün’ü Balina Takımyıldızı’nın en parlak ikinci yıldızı olan Deneb Kaytos’un yakınlarında bulmayı deneyebilirsiniz.

Neptün katı bir yüzeye sahip değildir. Büyük oranda hidrojen, helyum ve metalden oluşan bir atmosferi vardır. Neptün’ün katı hâldeki çekirdeğinin üzerinde ise su, amonyak ve metandan oluşan sıvı-buz karışımı bir katman bulunur. Bu nedenle Neptün buz devi olarak isimlendirilir.

Neptün’ün varlığı, doğrudan gözlemlerden önce matematiksel hesaplarla kanıtlanan ilk gezegen. Neptün, 23-24 Eylül 1846’da ise ilk defa teleskopla gözlemlendi.

Ay, yörünge hareketi sırasında 12 Eylül’de Dünya’ya en uzak, 28 Eylül’de ise en yakın konuma geliyor. Bu konumlardayken Ay ve Dünya arasındaki mesafe sırasıyla 406.300 km ve 359.900 km.

Sonbahar Ekinoksu

iStock

23 Eylül’de sonbahar ekinoksu gerçekleşiyor.

Ekinoks zamanlarında güneş ışınları Ekvator’a dik açıyla gelir. Sonbahar ekinoksu Kuzey Yarım Küre’de yazın bitişi ve sonbaharın başlangıcı olarak kabul edilir.

Ekinoks mart ve eylül aylarında olmak üzere yılda iki kez gerçekleşir. Ekinoks gece ve gündüz süresinin eşit olduğu gün olarak bilinir. Aslında Güneş’in Kuzey ve Güney Yarım Küre’yi eşit olarak aydınlattığı belirli bir andır. Çünkü Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle Güneş her zaman Kuzey ve Güneş Yarım Küre’yi eşit olarak aydınlatmaz.

EUMETSAT

EUMETSAT'ın Meteosat-9 uydusu tarafından çekilen bu görüntülerde, Eylül 2010 ve Eylül 2011 arasında Kuzey ve Güney Yarım Küre’nin Güneş tarafından aydınlatılan kısımları görülüyor.

Kaynaklar:

• https://eclipse.gsfc.nasa.gov/SKYCAL/SKYCAL.html
• https://in-the-sky.org/newscal.php?month=8&year=2023&maxdiff=7#datesel
• https://www.astronomy.com/observing/sky-this-month-september-2023/
• https://www.rmg.co.uk/stories/blog/astronomy/night-sky-highlights-september-2023
• https://solarsystem.nasa.gov/skywatching/whats-up/
• https://education.nationalgeographic.org/resource/equinox/