Görsel Yanılsamalar Nasıl Oluşur?

Gözümüze gelen ışınlar gözbebeğinden geçerek gözün arkasında bulunan retinaya ulaşır. Retinadaki ışığa duyarlı sinir hücreleri, gelen ışığı sinir sinyallerine çevirir ve oluşan sinyalleri beyinde görsel verilerin işlendiği merkeze iletir. Ancak bazen algılanan görüntü ile gerçekte var olan görüntü birbirinden farklı olabilir.

Görsel yanılsamalar genel olarak üç gruba ayrılabilir.

Fizyolojik yanılsamalar, ışık ve renk farklılıkları veya harekete bağlı olarak gözlerin ya da beynin aşırı uyarı alması sonucunda, aslında var olmayan resim ya da desenlerin görüldüğü görsel yanılsamalardır. Bu yanılsamalarda, dış uyaranların görme sürecinin farklı aşamalarında beyni birden fazla kez uyararak görüntünün algısında değişiklik oluşturduğu düşünülüyor.

Değişmez yanılsamalar, birden çok resmin bir araya gelerek farklı bir resim oluşturduğu görsel yanılsamalardır. Bu durumda ana resmi oluşturan resimlerin her biri kolaylıkla ayırt edilebilir. Ancak ana resim, onu oluşturan küçük resimlerden tamamen farklıdır. Küçük resimler arasında boşluklar olsa da beynimiz bu boşlukları doldurarak büyük ana resmin algılanmasını sağlar. Bu nedenle resmin farklı kısımlarına odaklandığımızda farklı görüntüler görebiliriz.

Algısal yanılsamalar, kişinin bakış açısına bağlı olarak bilinçli olmayan çıkarımlar yapması sonucu ortaya çıkan görsel yanılsamalardır.

Görsel yanılsamalar üzerinde yapılan araştırmalar, sinirbilimcilerin göz ve beyin arasındaki etkileşimle ve beynin algısal boşlukları nasıl anlamlandırdığıyla ilgili çok değerli bilgiler elde etmesini sağlıyor. Görsel yanılsamaların nasıl gerçekleştiğinin beyindeki mekanizmasının anlaşılması günlük hayatta da kullanılabiliyor. Örneğin pilotlar havadayken bazen var olmayan ufuk çizgisi ya da daralan uçak pisti gibi görsel yanılsamalarla karşılaşabiliyor. Bu gibi durumları fark etmek ve bu durumda uçağı güvenle indirebilmek için pilotlara özel eğitimler veriliyor.

Ayrıca bazı ülkeler trafikte görsel yanılsamalardan yararlanıyor. Yollara çizilen ve üç boyutlu algılanan yaya geçitleri ile sürücülerin yavaşlaması ve kazaların önlenmesi amaçlanıyor.

• Eagleman, D. M., “Visual illusions and neurobiology.”, Nature Reviews Neuroscience, Cilt 2, Sayı, 12, s. 920-926, 2001.
• Sanchez-Tena, M. A. ve ark., “Optical illusions and spatial disorientation in aviation pilots.”, Journal of Medical Systems, Cilt 42, Sayı 5, s.79, 2018.
• BBC Culture: “How optical illusions can save lives”