Güneş Yanığı: Adım Adım Dermatolojik Yıkım
Güneş yanığı özellikle açık tenli kişilerin sık sık yaşadığı, tatilin de keyfine gölge düşüren bir durum.
Kızarma, acı ve sıcaklık hissi, ileri derece yanıklarda derinin su toplaması, soyulması, en sonunda da iyileşme... Bunlar gözümüzle görebildiklerimiz. Güneş yanığının hücresel boyutundan ise hiç haberdar değiliz.
Güneş’ten Dünya’ya üç çeşit ultraviyole (UV) radyasyon ulaşır. Bunlar UVA, UVB ve UVC'dir. UVB radyasyon, melanosit hücrelerin derinin en üst tabakası olan epidermiste daha fazla melanin üretmesini sağlayan enzimi tetikler. Melanin cildi Güneş’in UV radyasyonundan korur. Güneş ışınlarına maruz kalındığında melanin üretimi artar, cildin rengi koyulaşır yani bronzlaşma dediğimiz durum gerçekleşir, melanin pigmentinin UV radyasyonu emmesi nedeniyle de deride sıcaklık hissedilir. Çocuklarda melanin üretimi hayli sınırlıdır, bu nedenle güneş ışınlarına aşırı maruz kalma sonucu oluşacak zararlı etkilere karşı daha duyarlıdırlar. 15 yaşından önce yüksek düzeyde UVB radyasyona maruz kalan bir kişinin 30’lu yaşlardan itibaren öldürücü bir deri kanserine yakalanma riski hayli fazladır.
Bronzlaş(Ma)!
Uzmanlara göre “sağlıklı bronzlaşmak” diye bir kavram yok. Bronzlaşma estetik açıdan arzu edilen bir durum olsa da aslında cildin hasar görmesi ve kendi kendini korumaya çalışmasından başka bir şey değil. Koruma araçlarından biri olan melanin, UV radyasyona karşı kalkan görevi görür. Ani pigment koyulaşması denilen ve güneş ışınlarına maruz kalındıktan birkaç saat sonra meydana gelen bronzluk aslında derinin kendisini koruma tepkilerinden biridir.
UV ışını DNA’nın kimyasal yapısını bozar ve çerçeve kayması mutasyonuna neden olur. Bu mutasyon türünde bir genin protein kodlayan kısmına ya birkaç baz çifti girer ya da bu bölgeden birkaç baz çifti çıkar. Çoğu zaman vücut çerçeve kayması mutasyonunu tespit etme konusunda hayli başarılıdır. Onarım mekanizması devreye girer, ancak onarım her zaman başarıyla sonuçlanmayabilir. Bu da yaygın cilt kanserlerine, örneğin bazal hücreli karsinom ve yassı hücreli karsinom, davetiye çıkarmak anlamına gelir.
Önce Hasar, Sonra Kanser
Cilt kanseri türleri genel olarak melanom dışı cilt kanseri ve melanom cilt kanseri olarak sınıflandırılır. Melanom dışı cilt kanserleri çoğunlukla güneş ışınlarına dolayısıyla UV radyasyona en çok maruz kalan göz, yüz, boyun ve ön kol gibi vücut bölümlerinde görülür. Melanom, melanom dışı kanser türlerine göre daha az görülse de cilt kanserinden kaynaklanan ölümlerin en büyük nedenidir. Açık tenli kişilerde görülen fazla sayıda cilt beninin melanoma dönüşme riski hayli yüksektir. Bu kanser türü çok açık tenli, mavi gözlü, kızıl ya da açık renk saça sahip kişilerde daha yaygın olarak görülür. Melanom olan ve olmayan cilt kanserlerinin görülme sıklığı özellikle son 10-15 yılda önemli oranda arttı. Dünyada her yıl 2-3 milyon kişiye melanom dışı cilt kanseri, 132.000 kişiye melanom cilt kanseri teşhisi konuyor. Teşhis edilen her üç kanser vakasından biri cilt kanseri. Dünyada en çok cilt kanseri görülen ülkeler listesindeyse coğrafi konumu nedeniyle Avustralya başı çekiyor.
Güneş ışınlarının zararları apaçık ortada. Herhangi bir önlem almadan uzun süre ya da sık sık güneş ışınlarına maruz kalmak çılgınlığın bir diğer adı gibi. Koruyucu kullanmak güneşe karşı alınan en yaygın önlemlerden biri. Bu nedenle koruyucuların güvenilirliğini, etkin bir koruyucunun özelliklerini öğrenmek ve uygun koruyucu seçmek tatile çıkmadan yapılacaklar listesinin başında olmalı.
