Heyecan Hafızamızı Nasıl Etkiler?

Çoğumuz hafızamızdan ve unutkanlıktan yakınırız. Karmaşık bir zihinsel işlev olan hafızayı olumlu veya olumsuz yönde etkileyen değişik faktörler var. “Heyecan” da bunlardan biri. Heyecan, günlük kullanımdan farklı şekilde, psikolojide tüm duyguları kapsayan bir kavram olarak kullanılıyor. Psikolojiye göre üzüntü, neşe, öfke, kaygı, korku vb. duyguların hepsi birer heyecandır. Peki, hayatımıza renk katan bu heyecanların hafızamızı etkileyebileceğini biliyor muydunuz?

Araştırmacılar heyecanın hafızayı dört şekilde etkileyebileceği görüşünde:

Heyecanın hatırlamaya ilk etkisi heyecan dolu olayların tekrarlanma özelliğinden kaynaklanır. Bizi heyecanlandıran olaylar, heyecansız olaylara göre zihnimizi daha fazla meşgul eder. Dertlenmemize yol açan ya da mutlu olmamızı sağlayan olayları başkalarıyla paylaşarak o anları tekrar yaşarız. Örneğin başımıza gelen ve yoğun korku hissettiğimiz bir olayı ayrıntıları ile hatırlayabiliriz. Çünkü olayla ilgili duygu ve düşünceleri başkalarına tekrar tekrar anlattığımız için belliğimizde daha kuvvetli bir iz oluşur ve olayı daha kolay hatırlarız.

Heyecanın hatırlamaya ikinci etkisi, onun yarattığı bozucu etkilerdir. Korku, kaygı, öfke gibi heyecanlar hatırlanması istenilen bilgiye odaklanmamızı engeller. Bu durumu tipik olarak sınavlarda yaşarız. Sınavdan önce hissettiğimiz veya sınav sırasında oluşan aşırı kaygı dikkatimizi bozarak okuduğumuzu anlamayı ve hafızamızdaki bilgileri hatırlamayı zorlaştırır. Kaygı, öfke, korku gibi olumsuz duyguların yanı sıra aşırı coşku ve neşe de hatırlama üzerinde bozucu etki yapabilir.

Heyecanın hafıza üzerindeki üçüncü etkisi “bağlam” ile ilişkilidir. Bağlam bir olayın gerçekleştiği sıradaki ortam, zaman, duygu gibi özelliklerdir. Bir olayı yaşadığımız esnada duyduğumuz heyecan ile hatırladığımız esnadaki heyecanımızın aynı olması, olayı daha ayrıntılı biçimde zihnimizde canlandırmamızı sağlar. Hüzünlü bir ortamda öğrenilen bilgiler yine hüzünlü bir ortamda daha iyi hatırlanır. Aynı şekilde neşeli ve mutlu bir haldeyken öğrenilen bilgiler ya da meydana gelen olaylar, benzer duygular içindeyken daha kolay hatırlanır.

Bağlamın etkisi sadece heyecan ile sınırlı değildir. Hatırlamak istediğimiz bir şeyi öğrendiğimiz veya yaşadığımız sıradaki diğer etkenler de hatırlamayı etkiler. Günün hangi saatinde ve nasıl bir ortamda  ders çalışıyorsak aynı konuları o saatte ve benzer bir ortamda daha kolay hatırlarız. Örneğin sabah saatlerinde, sessiz bir ortamda öğrendiklerimizi yine sabah saatlerinde, sessiz bir ortamda hatırlamak daha kolaydır.

Heyecanın hatırlamaya dördüncü etkisi ise “bastırma” kavramı ile ifade edilir. Bastırma, hatırlanması ve bilinç düzeyinde algılanması halinde yoğun kaygı ya da suçluluk gibi olumsuz duyguları oluşturabilecek düşünceleri, anıları, dürtüleri vb. bilinçdışında tutmayı hedefleyen, kişinin fark edemediği, bilinçdışında gelişen bir süreçtir. Son derece olumsuz duygular oluşturan ya da acı veren hatıralarımızı tamamen unutabilir ve normal şartlarda hatırlayamayabiliriz.

Bir sorun ile karşılaştığımızda hafızamızdan gerekli bilgileri çağırıp doğru kararlar vermek için önce sakin olmalıyız. Burnumuzdan derin ve yavaş nefes alarak sakinliğimizi koruyabiliriz. Hafızamızı daha iyi kullanabilmek ve sağlıklı düşünebilmek için “duygulu olalım ama duygusal olmayalım”.

Kaynak:

• Cüceloğlu, Doğan, İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.