Sınırları Zorlayan Bellekler

“Bir insan yüzünü bir kere göreyim, ömrüm boyunca asla unutmam, yıllar geçse bile adıyla birlikte hatırlarım.”

“Bana herhangi bir gün söyle, sana o günkü hava durumunu hemen söyleyeyim.” “İki yüz kelimeden oluşan bir listenin tümünü beş dakikada ezberlerim.” “Herhangi bir resmi gördükten sonra aradan bir ay bile geçse resmi tüm ayrıntılarıyla aktarırım.”

Bu söylemlerin gerçekleşmesi imkânsız gibi görünüyor, değil mi? Ancak örneklerdeki gibi, belleğin sınırlarını zorlayan insanlar var ve bu insanlar özellikle insan belleği alanında araştırma yapan bilim insanlarının ilgisini çekiyor. Gelin, onları daha yakından inceleyelim. 

1970’de Charles Stromeyer, ünlü bilim dergisi Nature’da Elizabeth adlı bir kadınla ilgili bir makale yayımladı. Elizabeth, şaşırtıcı bir biçimde, gördüğü herhangi bir resmi tüm ayrıntılarıyla hatırlayabiliyordu. Araştırmada, Elizabeth’in yalnızca sağ gözüne 10.000 siyah ve beyaz kareden oluşan bir şekil gösterildi. Birkaç hafta sonra, şeklin farklı bir biçimi bu kez Elizabeth’in sol gözüne gösterildi. İki ayrı göze gösterilen bu şekillerden üç boyutlu bir görüntü oluşuyordu. Ancak Elizabeth’in bunu görebilmesi için birkaç hafta önce gördüğü diğer şekli hatırlaması gerekliydi ve Elizabeth bunu başardı. Büyük bir hayranlığa yol açan bu durumun başka bir örneği yok.

Başka bir olağanüstü belleğe sahip insan, Rus gazeteci Solomon Shereshevsky! Rus bilim insanı Alexander Luria, 1920’lerden 1950’lere kadar Shereshevsky'in belleğiyle ilgili pek çok çalışma yaptı ve sonunda Shereshevsky'yi ‘sınırsız bellek’ olarak adlandırdı. Ona göre, Shereshevsky’nin belleğinin kapasitesi sonsuzdu. Shereshevsky, kendisine yabancı bir dilde sunulan metni ezberlerken hiç zorlanmıyordu. Öyle ki, aradan 15 yıl bile geçmiş olsa aynı metni ezberden okuyabiliyordu. Ayrıca Shereshevsky, karışık matematiksel formülleri, sayılardan oluşan uzun listeleri, şiirleri ve anlamsız hece dizelerini de kolayca ezberleyebiliyordu. 

Orlando Serrell’in ise tarihlerle arası çok iyiydi. Örneğin Orlando’ya doğum tarihinizi söylediğiniz zaman, size haftanın hangi gününde doğduğunuzu söyleyebiliyordu. Bir anlamda, zihni bir takvim gibiydi. Kendi hayatından herhangi bir günü, sanki dün yaşamışçasına canlı bir biçimde anlatıyor ve geçmişteki herhangi bir günün hava durumunu tereddüt etmeden aktarıyordu. 

İngiliz mimar Stephen Wiltshire, şaşırtıcı bir özelliğe sahip. Herhangi bir mimari yapıyı yalnızca bir kere gördükten sonra yapının resmini doğru ve ayrıntılı bir biçimde çizebiliyor. En sevdiği şeylerden biri önce bir şehrin üzerinde helikopterle uçmak, daha sonra da zihninden tüm şehrin detaylı çizimini yapmak! Örneğin New York'u yalnızca 25 dakikalık bir helikopter uçuşunun ardından çizdi. Benzer şekilde Londra, Tokyo ve Sidney’i de birer kez helikopterle gözledikten sonra resmetti.

1988 yapımı Yağmur Adam filmini hatırlarsınız. Dustin Hoffman’ın canlandırdığı “Yağmur Adam” karakteri, Kim Peek adlı kişinin yaşamını anlatır. Kim’in sıradışı bir belleği vardı. Öyle ki, 9000’den fazla sayfadan oluşan kitapların her sayfasını ezbere biliyordu. Ayrıca, her sayfayı 8-12 saniye gibi kısa bir sürede okuyabiliyordu.

Bu sıradışı belleklere sahip insanlar, yalnızca bilim insanlarının değil, pek çok haber yapımcısının da ilgisini çekti. Örneğin Amerikalı gazeteci Lesley Stahl, sunuculuğunu yaptığı 60 Dakika adlı programda sıradışı örneklere yer verdi. Bu kişiler yaşamlarının her gününü, o gün yedikleri yemekleri, hava durumunu, özel davetleri ve gündelik haberleri zorlanmadan aktarabiliyor.

İşin bir diğer ilginç tarafıysa, bu örneklerdeki insanların hiçbiri bilinçli bir şekilde belleğini güçlendirmek için özel bir çaba sarf etmemiş ve eğitim almamış, yani olağanüstü bellekleri doğuştan geliyor. Bu insanların pek çoğu, bilimsel araştırmalara gönüllü olarak katılarak, özellikle belleğin ve diğer bilişsel süreçlerin (algı, dikkat, öğrenme gibi) işleyişini merak eden bilim insanlarına ve bilime destek oluyor.