Tektonik Hareketlerin Sebebi Nedir?
Doğal afetlerin en yıkıcılarından biri de depremler. Türkiye de bir deprem ülkesi. Her gün çok sayıda küçük deprem oluyor ve bunların pek çoğunu hissetmiyoruz bile. Ancak ara sıra gerçekleşen büyük depremler felaketlere neden olabiliyor.
Depremlerin meydana gelmesinin nedeni, özetle yer kabuğundaki levhaların hareketi; bu levhaların hareket etmesinin nedeni ise Dünya’nın merkezinden yayılan ısıdır.
Depremlerin nasıl meydana geldiğini daha iyi anlayabilmek için, öncelikle günlük hayatta aşina olduğumuz daha basit bir örneğe odaklanalım. İçi su dolu bir kap olsun ve bu kabı bir ısıtıcı yardımıyla ısıtalım. Başlangıçta sıvının sıcaklığı her bölgede hemen hemen aynı olsa bile bu durum kısa süre içinde değişecektir. Isı kaynağına yakın olan alt kısımlar hızla ısınırken ısının üst kısımlara yayılması zaman alır. Sıcaklığı artan alt kısımdaki moleküller, yukarıya doğru hareket etmeye başlar. Böylece ısı moleküller tarafından yukarıya taşınır. Ayrıca moleküllerin birbiriyle etkileşmesi de ısının dağılmasına neden olur. Isınan moleküller yukarıya doğru hareket ederken, bu moleküllerin yerini üst kısımlardan gelen daha soğuk moleküller alır. Özetle ısınma, kabın içindeki sıvının karışmasına neden olur. Ötelenmeyi ve yayılmayı içeren bu harekete konveksiyon denir.
Dünya’nın merkezindeki yüksek sıcaklık da konveksiyona neden olur. Sıcaklığı yaklaşık 6000°C olan çekirdeğe yakın bölgeler ısının etkisiyle yüzeye doğru hareket ederken yüzeye yakın bölgeler ise merkeze doğru batar. Konveksiyon sonucunda yer kabuğundaki levhaların hareket etmesiyle tektonik hareketler meydana gelir.
Yer kabuğundaki levhalar sürekli hareket eder ancak bu hareketler düzenli değildir. Bazı bölgelerde -örneğin Atlantik Okyanusu’nda- levhalar birbirinden uzaklaşır, bazı bölgelerde -örneğin Güney Amerika’daki Peru-Şili Hendeği’nde- levhalardan biri diğerinin altına batar, bazı bölgelerde -örneğin Kaliforniya’daki San Andreas Kırığı’nda- ise levhalar birbirine sürtünür. Levhaların hareketi çok yavaştır. Ancak levhaların birbiriyle karşılaşması büyük depremlere sebep olabilir. İki tektonik levha birbirini itmeye başladığı zaman bir gerginlik oluşur ve bu gerginlik zamanla artar. Levhaları meydana getiren kayaların bu gerginliğe dayanamayarak kırılmasıyla depremler meydana gelir. Depremlerden sonra yer kabuğunda görülen çatlaklar, deprem olduğu için oluşmaz. Aksine bu çatlaklar depremlerin sebebidir.
