Uçak: Kim, Ne Zaman İcat Etti?
Dünyanın en önemli teknolojik buluşlarından biri olarak kabul edilen uçaklar ne zaman ve kim tarafından icat edildi? Bu yazımızda, geçmişten bugüne bir yolculuğa çıkarak uçağın icadına yakından bakıyoruz.
spooh/iStock
Hiç kuşlar gibi özgür bir şekilde uçtuğunuzu, her şeyi kanatlarınızın altına alarak havada süzüldüğünüzü hayal ettiniz mi? Bugün bir kıtadan diğerine uçakla zaman kaybetmeden seyahat edebiliyorsak, bu, kuş gibi uçmayı hayal eden ve bunu gerçekleştirmek için çaba gösteren insanlar sayesinde mümkün oldu. Peki bugüne nasıl gelindi? Dünyanın en önemli teknolojik buluşlarından biri olarak kabul edilen uçaklar nasıl ortaya çıktı? Gelin şimdi geçmişten bugüne bir yolculuğa çıkarak uçağın icadına yakından bakalım.
floridastock/iStock
Uçak Nedir?
Kanatlarının altındaki havanın yaptığı basınç yardımıyla yükselip ilerleyebilen motorlu hava taşıtlarına uçak diyoruz.
Geçmişten Bugüne Uçma Arzusu
Eski Mısırlılar, hükümdarlarını kanatlarıyla gökte uçarken resmettiler. Yunanlar ve Çinliler ise uçma arzularını mitolojik hikâyelere ve efsanelere aktardılar. Dünyanın farklı yerlerinde farklı dönemlerde bunu pratiğe dökmeye çalışanlar oldu.
Uçmayla ilgili ilk girişimlerden birini 9. yüzyılda yaşayan Müslüman bilgin ve mucit Abbas Kasım İbn Firnas yaptı. Firnas ipek ve kartal tüylerini kullanarak uçmaya yarayan büyük kanatlar geliştirdi. Kollarına taktığı kanatlarla bir tepeye çıkarak uçmayı deneyen Firnas bir süre havada kalsa da başarısız oldu.
İbn Firnas’ın Bağdat Havalimanı’nda bulunan heykeli
15. yüzyıla gelindiğinde İtalyan bilgin Leonardo da Vinci -kendisi uçmayı denemese de- çırpan kanat denilen ve insanın sırtına bağlanarak kullanılması öngörülen bir makine tasarımı çizdi. Da Vinci’nin fikirleri uçmayı sağlayacak bir makine icat etmenin amaçlandığı ilk bilimsel girişimlerden biri olarak kabul ediliyor.
the_guitar_mann/iStock
Leonardo da Vinci’nin uçmak için tasarladığı makinenin yer aldığı pul
Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eserinde anlattığına göre, 1633 yılında İstanbul’da Lâgarî Hasan Çelebi ilk insanlı roketi icat etti. Roketi ile gökyüzüne yükselen Çelebi, belirli bir yüksekliğe ulaştıktan sonra birkaç kanat çırparak yere sağ salim inmeyi başardı. Yine aynı dönemde yaşayan Hezarfen Ahmet Çelebi ise üzerine kartal tüylerini dikerek yaptığı kanatlarla İstanbul’daki Galata Kulesi’nden atladı ve boğazın karşı tarafındaki Üsküdar’a başarılı bir iniş yaptı.
Hezarfen Ahmet Çelebi’nin Galata Kulesi’nden gerçekleştirdiği uçuşu gösteren benzetim
İnsanların gerçek anlamda gökyüzüne yükselmesiyse balonlarla mümkün oldu. Fransız Montgolfier kardeşler, 1783’te kâğıttan devasa bir balon yapıp içini soğuk havadan daha hafif olan sıcak havayla doldurarak başarılı bir uçuş gerçekleştirdiler. Sıcak hava balonları bugün dahi kullanılıyor.
popovaphoto/iStock
Montgolfier kardeşler tarafından tasarlanan sıcak hava balonunun yer aldığı pul
Balonla gökyüzüne yükselen insanlar havada süzülmenin farklı yollarını aramaya devam ettiler. Britanyalı mühendis George Cayley, 1853 yılında, üzerinde hiçbir güç kaynağı olmadan uçabilen sabit kanatlı hava taşıtı olarak tanımlanan dünyanın ilk planörünü yaptı ancak başarılı bir uçuş gerçekleştiremedi. Bu yüzden planörüyle 2.000’den fazla uçuş gerçekleştiren Alman Otto Lilienthal planörün mucidi olarak anılıyor.
Grafissimo/iStock
Fotoğrafta Otto Lilienthal planörüyle uçuş yaparken görülüyor.
İlk Uçak
ABD’li Wright kardeşler, başkaları tarafından üretilen çok sayıda planörü inceleyerek 1903 yılında kendi hava araçlarını yaptılar. Ama bu aracı diğerlerinden ayıran ve ona ilk uçak unvanını kazandıran, araçta pervaneleri döndürmeyi sağlayan benzinli bir motor kullanmalarıydı. Wright kardeşlerin uçağı, deneme sırasında 12 saniye boyunca yaklaşık 40 metre uçtu ve güvenli bir şekilde yere indi. Böylece dünyanın ilk motorlu uçuşu gerçekleştirilmiş oldu.
Timm Ziegenthaler/Stocktrek Images/Getty Images
Wright kardeşler tarafından icat edilen ilk uçağın replikası
1909 yılında Fransız Louis Bleriot kendi tasarladığı uçağıyla İngiliz Kanalı üzerinde Fransa’dan İngiltere’ye kadar 41 kilometre boyunca uçmayı başardı.
Vecihi Hürkuş
1923 yılında Vecihi Hürkuş, Kurtuluş Savaşı sırasında Yunan uçaklarından kalan motorlardan yararlanarak ilk Türk uçağını imal etti. Hürkuş, aynı zamanda Türk havacılık tarihinde, cephede uçak düşüren ilk savaş pilotu oldu.
UtCon Collection/Alamy
Vecihi Hürkuş ve Vecihi XIV adlı uçağı
1930 yılında İngiliz mühendis Frank White tarafından jet motorunun icat edilmesiyle birlikte yolcu taşıyan büyük uçakların üretilmesi mümkün hâle geldi. Jet motoru aynı zamanda uçaklara, ilk modellere kıyasla, olağanüstü bir hız kazandırdı. Öyle ki bugün ses hızını aşan süpersonik uçaklar bile var.
Fertnig/Getty Images
Uçaklarda kullanılan jet motor
Biz bu yazıda uçağın icat öyküsüne yer verdik. Uçakların nasıl uçtuğu ve havada nasıl hareket ettiğini merak ediyorsanız konuyla ilgili daha önce yayınladığımız yazılarımızı inceleyebilirsiniz.
Kaynaklar:
- 1001 İcat Dünyamızda İslam Mirası, Ed: S. T. S. Al-Hassani, Türkçe Yardımcı Ed: T. Alp, S. Aydüz, Çev: S. Tahir, Foundation for Science Technology and Civilisation, 2010.
- Ferris, J. ve ark., Dünyayı Değiştiren Fikirler, Çev.: Z. Arık Tozar, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
- Nahum, A., Yakından Tanıyın Uçuş, Çev: E. E. Sezer,TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
- Stoyles, P., Pentland, P., A’dan Z’ye İcatlar ve Mucitleri, Çev.: T. Parlak, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
- Turner, T. ve ark., Tarih Yazan 100 İcat Dünyamızı Şekillendiren Parlak Buluşlar, Çev.: F. C. Dansuk, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
- https://www.aa.com.tr/tr/yasam/roketle-ucusun-atasi-lagari-hasan-celebi/1058771
- https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/istanbul/gezilecekyer/galata-kules
- https://www.trthaber.com/haber/yasam/dusman-ucagini-dusuren-ilk-pilot-vecihi-hurkus-596083.html
- https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/ucaklar-havada-nasil-hareket-eder
- https://sozluk.gov.tr/
