Antarktika Günlükleri XII

Antarktika’nın buzulları buzul bilimciler için açık hava laboratuvarı gibi. Kıtada çeşitli buzul tipleri gözlemlenebildiği gibi bölgedeki kayaçlardan buzulların geri çekilme zamanı hakkında bilgi edinmek de mümkün. Geri çekilme zamanı belirlenince iklim değişikliklerinin hızı ve zamanı da öğrenilebiliyor. Ekibimizde yer alan Doç. Dr. Mehmet Akif Sarıkaya bu konuları araştırıyor. Dr. Sarıkaya, Antarktika’da karaya çıktığımız Galindez Adası üzerinde farklı noktalardan on kayaç örneği aldı. Bunları İstanbul Teknik Üniversitesi’ndeki Kozmo-Lab’a getirdi. Bu laboratuvarda geçmişe yönelik yaş tayini yapılıyor yani bir kayacın bulunduğu yere ne kadar zaman önce geldiği belirleniyor. Antarktika’dan alınan kayaçlar ilk olarak laboratuvar fırınlarında kurutuldu. Ağırlıkları not edildi. Daha sonra tek tek fotoğraflandı. Gravite yöntemiyle yoğunlukları ölçüldü. Bunun için önce kayaçlardan küçük bir parça alındı. Parçaların ağırlıkları ölçüldükten sonra suya batırılarak hacimleri belirlendi, ardından da yoğunlukları hesaplandı. Daha sonra kırma-öğütme aşamasına geçildi. Çeneli kırıcı da denen bir aletle parçalar tane boyları 1-2 cm olana kadar kırıldı. Ardından diskli değirmen yardımıyla tane boyları mm düzeyine indirildi. Önce saf su sonra da seyreltilmiş nitrik asit (HNO3) ile yıkanan parçaların kimyasal analizi yapıldı. Bu işlem kayaçtaki farklı mineralleri ve organik malzemeleri ayırmak için kullanılıyor.

Kurutulan örneklerin on beşer gramı tüm kayaç analizi için Kanada’ya gönderilecek. Kalan örnekler hidroflorik asit (HF) gibi kuvvetli asitlerle özütlenerek içlerindeki klor (Cl) ve berilyum (Be) gibi elementler ayıklanacak. Bu işlemin ardından elementlerin izotop oranları ölçülecek. Bunun için TÜBİTAK MAM’daki Hızlandırıcılı Kütle Spektrometresi kullanılacak. Bu oranlarla kayaçların yüzeylerinde kozmojenik yollarla biriken yeni izotoplar belirlenebiliyor. Kayaç yüzeyinde ne kadar kozmojenik izotop varsa kayacın o kadar süredir yeryüzünde olduğunu söyleyebiliriz. Bu yolla  kayaçların yüzeylenme yaşları belirlenecek. Bu da bize buzulların yerin derinliklerinden kopardıkları kayaçları ne zaman yeryüzüne bıraktıkları, bir başka deyişle ne zaman geri çekilmeye başladıkları hakkında bilgi verecek.

Fotoğraflar: Dr. Bülent Gözcelioğlu