Gök Adamız Dışında Bir Yıldızın İlk Yakın Çekim Görüntüsü Elde Edildi
Gökbilimciler, dört büyük çaplı teleskobu aynı anda kullanarak başka bir gök adada, 160.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı süper dev yıldızın ilk kez detaylı ve şaşırtıcı görüntüsünü elde ettiler.
ESO/K. Ohnaka et al., L. Calçada
WOH G64 süper dev yıldızının dört büyük çaplı teleskopla elde edilmiş görüntüsü
Gökbilimciler, teleskopları bilimsel araştırmalarda ilk kez kullandıkları 1609 yılından bu yana Güneş ve az sayıda dev yıldız (örneğin Antares, Betelgeuse, π1 Gruis, R Doradus) dışında yıldızların yüzey görüntülerini almayı henüz başaramadılar. Bunun en önemli sebebi, Güneş dışındaki yıldızların Dünya’ya olan uzaklıklarının bizim gök adamız içindekiler için bile çok büyük olması. Güneş’ten sonra Dünya’ya en yakın yıldız olan Proxima Centauri’nin uzaklığı, yaklaşık 4,25 ışık yılı yani yaklaşık 40 trilyon kilometre. Bu nedenle bu en yakın kırmızı cüce yıldız bile teleskoplarla elde edilmiş görüntülerde sadece nokta ışık kaynağı olarak görülüyor.
Gökbilimciler, çok uzaklardaki gökcisimlerinin yüzeylerini ve çevrelerini daha detaylı görebilmek için interferometri adı verilen bir yöntemle veri elde edilmesi konusunda oldukça ileri adımlar attılar. Bu yöntemde farklı konumlarda yer alan birden fazla teleskobu aynı anda aynı gök cismine çevirerek görüntü alınmaya çalışılıyor. Bu yöntemin önemli çıktılarının ilk örnekleri, EHT (Event Horizon Telescope) teleskop dizisi kullanılarak (Dünya’nın sekiz farklı konumunda yer alan radyo teleskoplar) 55 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 ile bizim gök adamızın merkezinde yer alan (Dünya’dan yaklaşık 27.000 ışık yılı uzaklıktaki) Sgr A* süper kütleli kara deliklerin çevrelerinin görüntüleri oldu. Gökbilimciler, interferometri yoluyla özellikle dev ve süper dev yıldızların yüzey yapılarını daha yakından incelemek için yoğun çaba harcıyorlar.
21 Kasım 2024 tarihinde Astronomy&Astrophysics dergisinde yayınlanan bilimsel araştırmada ise ilk kez başka bir gök adada bulunan ve ölmekte olan bir süper dev yıldız olan WOH G64’ün yakınlaştırılmış görüntüsünün elde edildiğine ilişkin sonuçlar yayınlandı. Dünya’dan 160.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan WOH G64 yıldızı, gök adamızın uydusu komşu gök ada Büyük Magellan Bulutsusu’nda bulunuyor. Avrupa Güney Gözlemevi’ne (ESO) ait Çok Büyük Çaplı İnterferometresi (VLTI) ile elde edilen görüntüler kullanılarak önemli bilgilere ulaşıldı. Yarıçapı Güneş’in yarıçapından 1.500-2.000 kat büyük olan bu süper dev yıldızın enerjisini tüketmekte olduğu ve yaşamanın son evresine geldiği tahmin ediliyor.
Gökbilimciler, Şili Atacama Çölü’nde yer alan ve tek bir 200 m çaplı teleskoba eşdeğer işlev görebilecek şekilde birbirine bağlanmış dört farklı teleskop ile bu sistemle bağlanmış GRAVITY aletini kullanarak WOH G64’ten gelip toplanan ışığı birleştirdiler ve çok daha yüksek çözünürlüklü görüntüler elde ettiler. Bu dev yıldızın son 10 yıldaki gözlemleri de dikkate alındığında önemli değişimler yaşadığı ve gittikçe sönükleştiği ortaya çıkarıldı.
Aşağıda verilen görüntüde de görüldüğü üzere WOH G64 adeta son nefeslerini veren ve giderek süpernova patlamasına yaklaşan bir görüntü sergiliyor.
ESO/K. Ohnaka et al., L. Calçada
WOH G64 süper dev yıldızının dört büyük çaplı teleskopla elde edilmiş görüntüsü (solda) ve bilimsel bilgiler kullanılarak aynı yıldız ve çevresinin oluşturulduğu temsili resmi (sağda)
Yıldız etrafında gözlenen tozlu, yumurta şeklindeki koza dışarıya doğru ilerliyor. Dev yıldızı saran gerilmiş tozlu kozanın bu şekildeki yapısının, yakın bölgede yer alan ve görülemeyen bir bileşen yıldız nedeniyle ortaya çıkabileceği düşünülse de bu yapı henüz tam olarak açıklanabilmiş değil. WOH G64’ün giderek sönükleşmesinin ise zamanla daha fazla madde atmasından kaynaklanabileceği tahmin ediliyor.
ESO/K. Ohnaka et al./Y. Beletsky (LCO)
Komşu gök ada Büyük Magellan Bulutu’nda bulunan WOH G64 yıldızının gökyüzündeki konumu ve onu görüntülemekte kullanılan VLT (Very Large Telescope) teleskoplarından bazılarının görüntüleri
Sözlük:
İnterferometri: Astronomide kullanılan bir gözlemsel veri alma yöntemidir. Bu teknikle büyük teleskopların bile çözemediği ayrıntıları yakalamak mümkün olabilir. İki veya daha fazla teleskoptan gelen ışık, tek bir teleskopla elde edilene göre çok daha ince ayrıntıları oluşturmak için birleştirilir. Bu şekilde birden fazla teleskop, gerçek hayattaki herhangi bir teleskoptan çok daha büyük bir çapa sahip devasa çapta bir teleskop gibi kullanılmış olur.
Kaynaklar:
- K. Ohnaka, K.-H. Hofmann, G. Weigelt, J.Th. van Loon, D. Schertl, R. Goldman, “Imaging the innermost circumstellar environment of the red supergiant WOH G64 in the Large Magellanic Cloud”, Astronomy and Astrophysics, Vol. 691, L15 (2024)
- https://www.eso.org/public/news/eso2417/
- https://www.eso.org/public/images/eso2208-eht-mwe/
- https://www.space.com/star-outside-milky-way-wohg64
- https://phys.org/news/2024-11-astronomers-picture-star-galaxy.html
Yazar Hakkında:
Prof. Dr. Faruk Soydugan
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü & Ulupınar Gözlemevi