Hava Olaylarının Ardındaki Gizemli İkili: El Niño ve La Niña
Son zamanlarda yaşanan sıcaklık rekorlarının ardındaki en önemli faktörlerden biri olan El Niño etkisi, özellikle Pasifik Okyanusu’nun orta ve doğu kısımlarında deniz suyu sıcaklığının artması olarak tanımlanıyor. La Niña ise aynı bölgede deniz suyu sıcaklığının normalden daha düşük olması anlamına geliyor.
Mike Hill / GettyImages
Geçtiğimiz temmuz ayında üst üste şu ana kadar kayıtlara geçen en sıcak gün rekorları kırıldı. Araştırmacılar sıcaklığın bu kadar yüksek seviyelere ulaşmasındaki en önemli iki faktörün iklim değişikliği ve El Niño etkisi olduğunu belirtiyor. Küresel düzeydeki hava durumunu El Niño ile birlikte La Niña olayı da etkiliyor. Peki bu günlerde adlarını sıkça duyduğumuz El Niño ve La Niña olayları nedir? Gelin yakından inceleyelim.
Büyük Okyanus olarak da bilinen Pasifik Okyanusu'nda meydana gelen El Niño ve La Niña, etkisi dünya genelinde görülen iki farklı iklim olayı. Bu olaylar genellikle iki ila yedi yıl arasında süren bir periyotta tekrar ediyor. Etkileri genellikle 9-12 ay devam etse de yıllar boyunca da sürebiliyor. Yeryüzündeki hava ve deniz olaylarını araştıran kurumlardan biri olan ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesinin (NOAA) verilerine göre, El Niño olayının görülme sıklığı La Niña'dan daha fazla.
xingmin07 / iStock
El Niño ve La Niña olaylarının her ikisi de Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşiyor.
El Niño özellikle Pasifik Okyanusu’nun orta ve doğu kısımlarında deniz suyu sıcaklığının artması olarak tanımlanıyor. La Niña ise aynı bölgede deniz suyu sıcaklığının normalden daha düşük olması anlamına geliyor.
Peki Pasifik Okyanusu’nun Ekvator’a yakın bölümlerinde gerçekleşen bu ısınma ve soğumanın sebebi nedir?
El Niño ve La Niña Nedir?
El Niño ve La Niña olaylarını açıklayabilmek için öncelikle Pasifik Okyanusu’nun Ekvator’a yakın bölümlerinde, normal şartlarda meydana gelen hava olaylarını anlamamız gerekir. Normalde Ekvator boyunca esen kuvvetli alize rüzgârları Güney Amerika'nın batı kıyısında yüzeydeki sıcak okyanus sularını batıya, Asya kıtasına doğru taşır. Bu olay gerçekleştiği zaman okyanusun derinlerindeki soğuk su Güney Amerika yakınlarında okyanus yüzeyine doğru yukarı çıkar. El Niño ve La Niña ise bu normal durumu değiştiren iki iklim olayıdır.
Gary Hincks / Science Photo Library
Yıl boyunca doğudan batıya doğru hareket eden ve ticaret rüzgârları olarak da bilenen rüzgârlara alize rüzgârları denir.
El Niño Neden Oluşur?
Alize rüzgârları bazı zamanlarda normalde olduğundan daha az şiddette ya da tam tersi yönde yani batıdan doğuya doğru esebilir. Bu gibi durumlarda sıcak okyanus yüzeyi suları Ekvator boyunca batıya doğru taşınamaz ve Güney Amerika’nın batı kıyılarında birikir. Böylece soğuk su okyanusun derinlerinde kalır ve yüzeye çıkamaz. İşte Pasifik Okyanusu'nun doğu kısımlarındaki deniz yüzeyi sıcaklığını yaklaşık olarak 0,5 santigrat derece artıran bu olaya El Niño denir.
Ttsz / iStock
El Niño Neden Önemli?
El Niño ekosistem üzerinde hayli önemli etkilere sahip. Normal şartlarda okyanusun derinlerindeki besin açısından zengin soğuk su alizeler sayesinde deniz yüzeyine ulaşır. Deniz yüzeyine ulaşan bu besinler yüzeye yakın yerlerde yaşayan fitoplanktonların çoğalabilmesi için büyük önem taşır. Fitoplanktonlar ise balıklar için son derece önemli bir besin kaynağıdır. Dolayısıyla El Niño olayı besinlerin okyanusun derinlerinde kalarak yüzeye ulaşmasını engeller ve sonuçta fitoplankton sayısının azalmasına sebep olur. Yeterli besine ulaşamayan balıkların sayısı azalır ya da balıklar yer değiştirir. Bu da ekosistemdeki dengelerin bozulmasına yol açar.
Ayrıca El Niño sebebiyle yüzeyde kalan sıcak su daha çabuk buharlaşır. Buharlaşmanın meydana geldiği bölgelerde daha fazla yağış oluşur. Oluşan bu şiddetli yağmurlar sel felaketlerine sebep olabilir. Diğer taraftan yağıştan yoksun kalan bölgelerde kuraklık artar ve çölleşme görülebilir.
La Niña Neden Oluşur?
La Niña, El Niño olayının tam tersi etkilere sahiptir. Alize rüzgârları normaldekinden çok daha sert ve güçlü esebilir. Bu durumda Güney Amerika'nın batı kıyılarına yakın bölgelerde denizin yüzeyindeki sıcak su normaldekinden daha fazla batıya yani Asya kıtasına doğru taşınır. Böylece okyanusun derinlerinden yüzeye doğru çıkan soğuk su, Güney Amerika'nın batı kısımlarında birikir. Sonuçta Pasifik Okyanusu’nun doğu kısımlarında deniz suyu sıcaklığının normal koşullardakinden birkaç santigrat derece düşük olmasına yol açar.
La Niña etkisiyle batıya doğru ilerleyen sıcak suyun bulunduğu bölgelerde buharlaşma artar ve bu bölgeler normal şartlarda olduğundan daha fazla yağmur alır. Bu olay soğuk deniz sularının yüzeyde biriktiği Güney Amerika’nın batı kıyılarında ise kuraklığa yol açabilir.
Bir dönem El Niño etkisi ile aşırı yağış alarak sel ve fırtınalara maruz kalabilen bölgeler başka bir dönem La Niña olayının etkisinde kuraklığın sebep olduğu yangınlarla mücadele etmek zorunda kalabilir.
Her iki olay da aşırı hava olaylarından doğal felaketlere, ülkelerin ekonomisinden ekosisteme kadar birçok alanda küresel etkilere sahip. El Niño ve La Niña olaylarına yol açan alize rüzgârlarındaki değişimin nedenleri tam olarak bilinmese de etkileri küresel iklim krizinin sonuçlarıyla bir araya gelerek yerküreyi olumsuz yönde etkileyecek doğa olaylarına sebep olabiliyor.
Kaynaklar:
- https://oceanservice.noaa.gov/facts/ninonina.html
- https://www.weather.gov/media/owlie/2018_ENSO.pdf
- https://spaceplace.nasa.gov/el-nino/en/
- https://sos.noaa.gov/catalog/datasets/earthnow-effects-of-el-nino-and-la-nina-on-phytoplankton-and-fish/
- https://spaceplace.nasa.gov/la-nina/en/#:~:text=La%20Niña%20is%20a%20weather,States%20can%20be%20very%20dry
