İklim Değişikliği Depremleri Tetikleyebilir mi?

Sean F. Gallen

Sangre de Cristo Dağları'nın batısı, Colorado, ABD

Sangre de Cristo Dağları'ndaki (ABD, Colorado) buzul erimesinin fay aktiviteleri üzerindeki olası etkilerini buzul izleri üzerinden inceleyen araştırmacılara göre Son Buzul Maksimumu dönemini takip eden buzul erimesiyle fay üzerindeki sıkışma stresi (yani basıncı) azaldı. Son Buzul Maksimumu, yaklaşık 21.000 yıl önce yaşanan, Dünya’nın Son Buzul Çağı sırasında buzulların en geniş alana yayıldığı dönemdir.

Araştırmanın bulgularına göre Son Buzul Maksimumu sonrasındaki buzul erimesi, fay sıkışma stresini 20–55 kilopaskal (kPa) azalttı. 50 kPa, 5 metre derinliğe dalmış bir cisme uygulanan basınca eşittir. Bu basıncın görece hızlı bir şekilde üzerinizden kalktığını hayal edin, işte bu olaya dekompresyon yani basınç ferahlaması denir. Basınç ferahlaması altındaki malzemenin (yer kabuğunun) buna tepkisi ise izostatik geri tepme şeklinde olur. İzostatik geri tepme hareketiyle yer kabuğu yukarı doğru hareket eder. Bu yukarı hareket, denge durumu oluşana kadar devam eder ve bu süreç ise binlerce yıl sürebilir.

Araştırmaya göre işte bu buzul erimesinin ardından fay kayma oranları Pleistosen Dönemi’ne (2,5 milyon yıl öncesi ile MÖ 11.700 arasındaki jeolojik zaman) kıyasla beş kat arttı. Aynı zamanda fay atımlarının, diğer ifadeyle depremin neden olduğu levha hareketinin çoğu Holosen Dönemi (11.700 yıl öncesinden günümüze) boyunca gerçekleşmiş.

Bulgular, iklim değişikliklerinin fay hareketlerini tetikleyebileceği hipotezini destekliyor. İklim değişikliğine bağlı olarak hızlı buz yükü değişimleri yani yer kabuğu üzerindeki basınç ferahlaması yaşayan bölgelerin artan fay aktiviteleriyle karşılaşabileceği öngörülüyor. Aslında bu güncel araştırma, 2007 yılında deprem ve buzul erimesi üzerine yapılan öncü çalışmalardan birini de doğrulamış oluyor. Aynı dergide yayımlanmış olan bu çalışmaya göre Wyoming’deki Teton Fayı, Yellowstone Buz Örtüsü eridikçe daha fazla sismik aktiviteye neden oluyor.

Diğer taraftan güncel araştırmanın bulgularından yola çıkarak deniz seviyesindeki yükselmenin kıyı bölgelerindeki tektonik plakalar üzerinde ek baskı oluşturmasıyla sismik aktiviteyi artırabileceği ve deprem periyodu yaklaşmış fayları harekete geçirebileceği de söylenebilir. Yoğun yağışlar ve kuraklık gibi aşırı hava olayları ve toprak kaymaları da benzer bir etki yaratabilir.

Sonuç olarak yeni çalışmalar iklim değişikliğinin sadece atmosferik olaylarla sınırlı kalmadığına, gezegenimizin kabuğunu da etkilediğine dair önemli veriler sunuyor. Bu nedenle iklim değişikliğinin jeolojik riskler üzerindeki etkilerini anlamak ve buna göre önlemler almak ayrıca önem taşıyor.

Kaynaklar:

• Cecilia Hurtado, Sean F. Gallen; Exploring the impact of deglaciation on fault slip in the Sangre de Cristo Mountains, Colorado, USA. Geology 2024 https://doi.org/10.1130/G52661.1
• Andrea Hampel, Ralf Hetzel, Alexander L. Densmore; Postglacial slip-rate increase on the Teton normal fault, northern Basin and Range Province, caused by melting of the Yellowstone ice cap and deglaciation of the Teton Range? Geology 2007;35 (12): 1107–1110.  https://doi.org/10.1130/G24093A.1

Yazar Hakkında:

Dr. Öğr. Üyesi Ömer Kamacı

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü