2024 Abel Ödülü Sahibini Buldu
Matematikçilerin Nobel’i olarak bilinen Abel Ödülü bu yıl olasılık teorisi ve stokastik süreçler alanında çalışmalar yapan Michel Talagrand’a verildi.
Credit: Abelprize.no
Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi tarafından verilen Abel Ödülü’nü bu yıl Fransa Ulusal Bilimler Araştırma Merkezi’nden Michel Talagrand kazandı. Talagrand, olasılık teorisi ve stokastik süreçler alanında çalışmaları dolayısıyla bu ödüle layık görüldü.
Rastgele olaylara ilişkin olasılıkları araştıran olasılık teorisi matematiğin bir dalıdır. Hem günlük hayatta hem de bilim ve mühendislik alanlarında karşılaşılan problemlerin çözümünde kullanılan olasılık teorisi, 1654’te Chevalier de Mere tarafından sorulan bahis problemlerini çözmeye çalışan Blaise Pascal (1623-1662) ve Pierre de Fermat (1601-1665) tarafından geliştirildi. Olasılık teorisinin bir alt dalı olan stokastik süreçler teorisi ise bir olasılık uzayında rastgele değişkenlerin dizisi olarak tanımlanır. Stokastik bir süreçte, bir sonraki adımda ne olacağı sürecin şimdiki zamandaki durumuna bağlıdır. Hava durumu tahminleri veya Chat-GPT gibi büyük dil modelleri stokastik süreçlere dayanır.
Michel Talagrand’ın doğuştan sahip olduğu retina eksikliğine bağlı bir göz kusuru, onu matematik yeteneğini keşfederek bu alanda çalışmalar yapmaya yönlendirdi. Beş yaşında sağ gözündeki görme yetisini kaybeden Talagrand, 15 yaşındayken diğer gözündeki görme yetisini de kaybetme riskiyle karşılaştı. Birkaç kez retina dekolmanı ameliyatı geçirdiği bu süreçte altı ay boyunca zorunlu olarak hastanede kaldı. Talagrand, okula devam edemediği bu dönemde matematik öğretmeni olan babası ile hastanede matematik hakkında konuşmalar yaparak görme kaybından duyduğu korkuyu yenmeye çalıştı. Sonrasında Lyon Üniversitesi’nde matematik okudu.
Michel Talagrand meslek hayatında stokastik süreçlerin supremumu (en üst değeri) üzerinde çalışmalar yaptı. Örneğin bir sahile vuran dalgaların yükseklikleri stokastik bir süreç kabul edildiğinde gelecek yıl sahile vuracak en büyük dalganın yüksekliğini tahmin etmek gibi konular üzerinde çalıştı. Tahmin edilebilir olmayan veya öngörülebilir bir matematiksel çerçeveye bağlı olmayan süreçlerin ise karmaşık bir hâle gelmek yerine öngörülebilir sonuçlar üretebileceğini ortaya koydu. Çalışmalarında bir sürecin farklı rastgelelik kaynaklarına bağlı olmasının onun anlaşılmasına engel olmadığını gösterdi.
Kaynaklar:
