Güneş Patlaması Nedir? Dünya'yı Nasıl Etkiler?

Pitris/iStock.com

Bilim insanlarına göre İngiltere ve ABD’de, Nisan 2023’te kutup ışıklarının görülme sıklığı arttı ve kutup ışıkları normaldekinden daha alçak enlemlerde (yani kutup noktalarından daha uzak bölgelerde) de görüldü. Güneş aktiviteleri Dünya’da geçici olumsuz etkilere de neden olabiliyor. Örneğin 2023'teki güçlü bir güneş patlaması, Dünya'nın Güneş’e bakan tarafında geçici radyo kesintilerine neden oldu.

Çizim: Umut Aybek

Güneş aktiviteleri iletişim uydularını (solda) ve navigasyon sistemlerini (sağda) etkiler.

Güneş Aktiviteleri Dünya’yı Nasıl Etkiliyor?

Güneş patlamaları, kütle atımları ve güneş rüzgârı Dünya’yı etkileyen Güneş aktiviteleridir. Gelin, bu olaylardan bazılarını açıklayalım.

Güneş Patlaması Nedir?

Güneş’in atmosferinde meydana gelen patlamalara güneş patlaması denir. Güneş patlamaları sonucu uzaya çok fazla radyasyon yayılır. Bir güneş patlamasının yaydığı enerji Dünya'daki bir volkanik patlamanın enerjisinden bir milyon kat daha fazladır. Güneş patlamaları genellikle Güneş lekelerinin yakınlarında gerçekleşir.

NASA/SDO/Goddard

NASA tarafından çekilen güneş patlaması (parlak flaş şeklindeki ışık)

Güneş Lekesi Nedir?

Güneş’in yüzeyinde, manyetik alanın güçlü olduğu bölgelerde ortaya çıkan siyahlıklar Güneş lekesi olarak adlandırılır. Manyetik alandaki değişimlerle birlikte Güneş lekelerinin sayısı da artıp azalır.

AFP/Getty Images/Staff

Güneş lekesi

Yapılan son araştırmalara göre son 18 ayda Güneş lekeleri yeniden artmaya başladı. Güneş aktivitesinin 2025 yılında en yüksek seviyeye ulaşması ve 115 Güneş lekesi ortaya çıkması bekleniyor.

Koronal Kütle Atımı (CME) Nedir?

Güneş patlamalarına genellikle saatte milyonlarca kilometre hızla hareket eden devasa yüklü plazma kütlelerinin uzaya salınması da eşlik eder. Bu olaya koronal (taç küre) kütle atımı kısaca CME denir. Güneş patlamaları ve kütle atımları, Dünya'ya doğru saatte yaklaşık beş milyon kilometre hızla elektrik yükleri ve manyetik alan yayar. Güneş döngüsü sırasında güneş patlamaları ve kütle atımı aktivitelerinin sıklığı değişir.

Güneş Döngüsü Nedir?

Güneş’teki elektrik yüklü parçacıkların sürekli hareket hâlinde olması bir manyetik alan ortaya çıkarır. Güneş’in manyetik kutupları her 11 yılda bir yer değiştirir. Buna güneş döngüsü denir. Güneş döngüsü, Güneş aktivitelerini etkiler. Örneğin Güneş lekeleri, güneş döngüsünün başında en az sayıdadır. Güneş döngüsünün ortasında Güneş lekelerinin sayısı maksimuma çıkar ve döngünün sonunda yine azalır.

NASA

1996-2006 yılları arasında gerçekleşen 23. güneş döngüsünün betimlemesi

Güçlü güneş patlamaları Dünya'da jeomanyetik fırtınalara (Dünya'nın manyetosferindeki geçici bozulmalar) yol açabiliyor. Örneğin 6 Eylül 2017'deki bir kütle atımı iki gün sonra Dünya’ya ulaşarak hafif bir jeomanyetik fırtınaya yol açtı. Bu ve benzeri jeomanyetik fırtınalar, elektrik şebekelerinde aşırı yüklenmeye sebep olarak elektrik kesintilerine yol açabiliyor. Yapılan bazı çalışmalara göre ise jeomanyetik fırtınalar insan sağlığını da etkileyebiliyor.

Mary Pat Hrybyk-Keith/ NASA’s Goddard Space Flight Center

Güneş Rüzgârı Nedir?

Dünya’nın manyetik alanı yeryüzünü Güneş’ten gelen elektrik yüklü parçacıklardan korur. Güneş’ten yayılan bu elektrik yüklü parçacıklara güneş rüzgârı denir. Bu parçacıkların yerküreye en çok yaklaştığı bölgeler, manyetik alan çizgilerine paralel hareket edebildikleri kutup bölgeleridir. Manyetik kalkanı aşmayı başaran parçacıklar, atmosferdeki gazlarla etkileştiğinde “kutup ışıkları” olarak adlandırılan görsel şölenler ortaya çıkar.

Çizim: Umut Aybek

İzlanda, kutup ışıklarının gözlenebileceği yerlerden biridir.

LeoPatrizi/ iStock.com

İzlanda’da oluşan kuzey ışıkları

Kaynaklar:

• https://spaceplace.nasa.gov/solar-activity/en/
• https://www.nasa.gov/content/goddard/what-is-a-solar-flare
• https://byjus.com/current-affairs/solar-storms/
• https://www.sciencefocus.com/news/solar-flares-2023/
• https://www.nasa.gov/content/goddard/the-difference-between-flares-and-cmes
• https://www.sciencefocus.com/news/northern-lights-spring-2023/
• https://www.usgs.gov/faqs/what-a-magnetic-storm#:~:text=Magnetic%20storms%20have%20two%20basic,which%20undergoes%20a%20complex%20oscillation.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6739933/pdf/12940_2019_Article_516.pdf