Mayoz Bölünme Nedir?
Hücreler, DNA’larını yavru hücrelere aktararak yeni hücreler oluşturur. Bunun gerçekleşmesini sağlayan olaylardan biri de mayoz bölünmedir.
luismmolina/iStock.com
Mayoz bölünme ile kromozom sayısının yarısına sahip eşey hücreleri üretilir. Bu hücreler ise döllenme ile genetik olarak anne hücreden farklı yeni hücrelerin oluşmasını sağlar.
Mayoz Bölünme Nasıl Gerçekleşir?
Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin üretilmesini sağlar. Örneğin memelilerde mayoz bölünme sonucu sperm ve yumurta hücreleri oluşur. Bu hücreler ise döllenme aracılığıyla farklı genetik bilgiye sahip yeni yavruların oluşmasını sağlar. Mayoz bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner ve dört farklı eşey hücresi oluşur.
Mayoz Bölünmenin Evreleri Nelerdir?
Mayoz bölünme, iki evreden oluşur: Mayoz-1 ve Mayoz-2. Mayoz-1 sırasıyla profaz-1, metafaz-1, anafaz-1 ve telofaz-1 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır. Mayoz-2 ise sırasıyla profaz-2, metafaz-2, anafaz-2 ve telofaz-2 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır.
İnterfaz Evresi Nedir?
Mayoz bölünme de mitoz bölünmedeki gibi interfaz olarak adlandırılan evreden sonra başlar. İnterfaz evresinde, hücre bölünmeye hazırlanır. Bu evrede hücrenin hacmi büyür; organeller, DNA ve sentrozom kopyalanır.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Profaz-1 Evresi Nedir?
Profaz-1 evresinde, aynı mitoz bölünmenin profaz evresindeki gibi, DNA’nın proteinlerle oluşturduğu yapı olarak adlandırılan kromatin yoğunlaşarak kıvrılır ve giderek daha sıkı hâle gelir. Sıkılaştıkça kısalan ve kalınlaşan kromatinler mikroskop aracılığıyla görülebilen X şeklindeki kromozomları oluşturur. Kopyalanan kromozomlar kardeş kromatit olarak adlandırılır. Kardeş kromatitler, özdeş DNA çiftleridir ve sentromer adı verilen bir noktada birleşir.
Profaz-1 evresinde, mitoz bölünmedeki profaz evresinden farklı olarak, kromozomlar ikili çiftler hâlinde eşleşir. Bu çiftlere homolog kromozomlar denir.
Bu evrede çift olarak eşleşen homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gen alışverişi olur. Buna krosover ya da krossing over denir. Böylece mayoz bölünmenin ilk genetik çeşitliliği bu evrede gerçekleşir.
ttsz/iStock.com
Krossing over sonrasında gen değişimine uğrayan homolog kromozomlara mikrotübüllerin oluşturduğu iğ iplikleri bağlanır.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Metafaz-1 Evresi Nedir?
Metafaz-1 evresinde, mikrotübüllerin oluşturduğu iğ ipliklerine bağlı homolog kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. Bu dizilim rastgele olur. Örneğin büyük mor kromozom ve küçük turuncu kromozom aynı kutba doğru dizilebilir ya da hem büyük hem de küçük mor kromozom aynı kutba doğru dizilebilir. Bu durum farklı eşey hücrelerinin farklı kromozom kombinasyonlarına sahip olmasını sağlar. Böylece mayoz bölünmenin ikinci genetik çeşitliliği bu evrede gerçekleşir.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Anafaz-1 Evresi Nedir?
Anafaz-1 evresinde, hücrenin ortasına dizilen homolog kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir. Bu sırada kardeş kromatitler birbirinden ayrılmaz.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Telofaz-1 Evresi Nedir?
Telofaz-1 evresi, homolog kromozomların kutuplara doğru çekilmesinin tamamlanması ile başlar. Bazı canlılarda çekirdek zarı bu evrede yeniden oluşur. Kromozomlar da yeniden çözülür. Bu evrede çekirdek zarı oluştuktan sonra hücre sitoplazmasının bölündüğü aşama olarak bilinen sitokinez başlar. Diğer canlılarda ise bu aşamalar atlanarak doğrudan mayoz-2 bölünmesine geçilir.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Mayoz-1 bölünmesi sonucunda iki haploit hücre oluşur. Haploit hücreler, bir canlının sahip olduğu kromozom takımından bir adet içeren hücrelerdir. Yeni oluşan her iki hücrede de iki çift, birbirinden farklı genetik yapıya sahip kardeş kromatitler bulunur. Bu evrelerden sonra mayoz-1 bölünmesi tamamlanır ve mayoz-2 bölünmesi başlar.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Mayoz-2 Bölünme Nedir? Mayoz-2 Bölünme Nasıl Gerçekleşir?
Mayoz-2 bölünmesi aynı mitoz bölünmenin evreleri gibi gerçekleşir. Bu bölünme mayoz-1 bölünmesinden daha hızlı gerçekleşir. Mayoz-2 bölünmesinde, mayoz-1 bölünmesinden farklı olarak DNA eşlemesi gerçekleşmez. Bu bölünmede mayoz-1 bölünmesinde oluşan iki yeni hücre mayoz-2 evresine girer.
Mayoz-2 Bölünmenin Evreleri Nelerdir?
Mayoz-2 bölünmesi de sırasıyla profaz-2, metafaz-2, anafaz-2 ve telofaz-2 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır.
Profaz-2 Evresi Nedir?
Profaz-2 evresinde kromozomlar yoğunlaşarak yine X şeklindeki kromozomları oluşturur. Çekirdek zarı mayoz-1 bölünmesi sonunda oluşmuşsa yeniden yok olur. Sentrozomlar eşlenir ve zıt kutuplara doğru çekilir. İğ iplikleri her bir kromozomdaki kardeş kromatitlere tutunur.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Metafaz-2 Evresi Nedir?
Metafaz-2 evresinde, kromozomlar hücrenin ortasına dizilir.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Anafaz-2 Evresi Nedir?
Anafaz-2 evresinde, kardeş kromatitler iğ iplikleri aracılığıyla birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara doğru çekilir.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Telofaz-2 Evresi Nedir?
Telofaz-2 evresinde, çekirdek zarı her bir yeni hücredeki kromozomların etrafında yeniden oluşmaya başlar. Kromozomlar da yeniden çözülür ve sitokinez tamamlanır. Bu evrenin tamamlanması ile birlikte her biri bir adet kromatit içeren dört haploit hücre oluşur.
Rujirat Boonyong/iStock.com
Mayoz bölünme sonucunda birbirinden genetik olarak farklı dört adet yeni hücre oluşur. İnsanda mayoz bölünme sonucunda sperm ve yumurta hücreleri üretilir.
Mayoz bölünme aşamaları
Rujirat Boonyong/iStock.com
Sözlük:
Homolog Kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen, aynı genetik yapıya sahip, şekil ve büyüklük bakımından da aynı olan kromozom çifti.
İğ iplikleri: Hücre bölünmesi sırasında homolog kromozomların veya kardeş kromatitlerin sentromerlerine tutunarak karşı kutuplara çekilmelerini sağlayan ipliksi yapılar.
Mikrotübül: Tübülin proteininden oluşan, içi boş tüp şeklindeki ipliksi yapılar. Hücre iskeletini oluşturmada ve reseptörlerin tutulup serbest bırakılmasına rol oynarlar.
Sentromer: Kromozom üzerinde iğ ipliğinin tutunduğu nokta.
Sentrozom: Sentriyollerden oluşan yapılar.
Kaynaklar:
