Güneş’i Pusula Gibi Kullanarak Doğada Yön Bulalım

Bilmekte Fayda Var!

Geçmişte yön bulmak için kullanılan temel araç pusulaydı. Günümüzde ise akıllı cihazlarımızda bulunan pusula ve navigasyon uygulamaları sayesinde yönümüzü kolayca bulabiliyoruz. Ancak teknolojiyi kullanmadan da doğada farklı yöntemlerle yön bulabiliriz. Örneğin ağaçların yosun tutan yüzeylerine, karınca yuvalarına veya Kutup Yıldızı’na bakarak yönümüzü bulmaya çalışabiliriz. Bu yöntemler bazen bulunulan ortamın koşulları nedeniyle yanıltıcı olabilir. Örneğin bulutlu bir gecede yıldızları yön bulmak için kullanamayız. Ya da çevremizde gözlem yapmaya yetecek sayıda örnek bulamayabiliriz.

Güneşli bir günde doğa gezisi yaparken yalnızca Güneş ve bir çubuk ile yönümüzü bulmak ise oldukça kolay bir yöntemdir. Bu yöntemin nasıl çalıştığını anlamak için öncelikle Güneş ve Dünya’nın hareketlerini incelememiz gerekiyor.

Dünya hem kendi ekseni etrafında döner hem de Güneş etrafındaki yörüngesinde dolanır. Dünya’dan bakıldığında Güneş sabah doğudan doğar ve öğle vakti gökyüzünde en yüksek noktaya ulaşır. Öğleden sonra yavaş yavaş alçalarak akşam vakti batıdan batar ve geceleri tamamen kayboluyormuş gibi görünür. Güneş’in gökyüzündeki bu hareketine “göreli hareket” denir. Bu durumun nedeni, Dünya'nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir.

Göreli hareketi daha iyi açıklamak için şu örnekten yararlanabiliriz: Yan yana park etmiş iki araçtan birinin içinde olduğunuzu düşünün. Yandaki aracın geriye doğru hareket etmesi sizin kısa bir süre için kendi aracınızı ileri doğru hareket ediyormuş gibi algılamanıza yol açabilir. Hareket hâlinde olan aracın içindeki diğer kişi ise sizin aracınızın ileri gittiği hissine kapılabilir. Aracın içinden dışarıdaki sabit bir nesneye örneğin sokak lambasına baktığınızda hareket edenin içinde olduğunuz araç değil, diğeri olduğunu anlarsınız. Ancak Dünya’nın mı yoksa Güneş’in mi hareket ettiğini gökyüzünde kıyaslayabileceğimiz sabit bir nokta olmadığı için Güneş bize göre hareket ediyormuş gibi görünür. 

Nelere İhtiyacımız Var?

• 30-40 cm uzunluğunda bir çubuk
• İki adet taş

Ne Yapıyoruz?

Ne Oldu?

Taşların arasına yerleştirdiğimiz çubuk doğu-batı doğrultusunda yönlenir. İkinci taşın olduğu yer doğuyu, birinci taşın olduğu yer ise batıyı gösterir. Çünkü çubuğun iki farklı zamandaki gölgesi, Güneş’in yönünün tam tersi yönü gösterir. Birinci taşı koyduğumuz noktadan itibaren Güneş gökyüzünde bulunduğu yerden daha batıya doğru ilerler. İlk gölge Güneş’in bulunduğu yerin tam tersinde olduğundan batıyı, ikinci gölge ise doğuyu gösterir.

Dolayısıyla ilk taşın olduğu yere sol ayağınız, ikinci taşın olduğu yere sağ ayağınız gelecek şekilde ayakta durduğunuzda yüzünüz kuzeye, sırtınız ise güneye dönük olur. Deneyin sonunda iki taş arasına yerleştirdiğimiz çubuğun doğrultusu ile pusulanın gösterdiği doğu-batı doğrusunun birbirine tam olarak paralel olmadığını görürüz. Bunun sebebi, Güneş’in hareketi ile belirlediğimiz yönler Dünya’nın coğrafi yönlerini gösterirken, pusulanın Dünya’nın manyetik alanından kaynaklanan yönleri göstermesidir.

Düşünelim!

Deneyde ikinci gölgenin birinci gölgenin boyundan daha uzun olduğunu gördük. Sizce video öğleden önce mi yoksa öğleden sonra mı çekilmiş olabilir? Peki aynı deneyi Güney Yarım Küre’de yaparsak nasıl bir sonuç elde ederiz? Bir farklılık oluşur mu? Bu soruların cevabını da size bırakıyoruz.

Kaynaklar:

• https://www.esa.int/kids/en/learn/Our_Universe/The_Sun/Our_nearest_star
• https://www.instructables.com/Find-North-With-A-Stick-And-The-Sun/
• https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/manyetik-kuzey-kutbu-hizla-surukleniyor

Yazar Hakkında