Mevsimler Nasıl Oluşur?

pixura/iStockphoto.com

Mevsimler, yeryüzündeki yaşamı doğrudan etkiler. Bitkilerin büyümesi, hayvanların göç etmesi, insanların giyim tercihleri ve günlük yaşam alışkanlıkları gibi pek çok şey mevsimlere göre değişiklik gösterir. Ayrıca ekosistemler ve iklim gibi olgular da mevsimlerin bu döngüsel yapısına göre şekillenir.

Dünya’nın yaptığı iki tür hareket vardır: dönme hareketi ve dolanma hareketi. Dünya, kendi etrafında dönerken gece ve gündüz oluşur. 23,5 derecelik eksen eğikliğine sahip olan gezegenimiz, Güneş’in etrafında elips şeklindeki yörüngesinde bir tam turunu yaklaşık 365 günde tamamlar. Yörünge düzlemindeki bu eksen eğikliği, Güneş’ten gelen ısı ve ışığın yılın farklı dönemlerinde, Dünya’nın farklı bölgelerine değişik açılarla ulaşmasına, dolayısıyla bu bölgelerin farklı miktarlarda güneş ışığı almasına neden olur.  Mevsimler işte bu nedenle oluşur.

blueringmedia/iStockphoto.com

Dünya’nın eksen eğikliği

Güneş ışınlarının daha dik açılarda düşmesi ile Kuzey Yarım Küre’de sıcaklıklar artar ve yaz mevsimi yaşanır. Eş zamanlı olarak Güney Yarım Küre, Güneş’e karşı daha eğik bir açıdadır. Bu nedenle güneş ışığının enerjisini daha az alır. Bu durum ise Güney Yarım Küre’de sıcaklıkların azalmasına dolayısıyla kış mevsiminin yaşanmasına sebep olur. 

PeterHermesFurian/iStockphoto.com

Dünya’nın eksen eğikliğine göre yaz ve kış mevsimleri

İlkbahar Ekinoksu Nedir? İlkbahar Ekinoksunda Neler Yaşanır?

19, 20 veya 21 Mart tarihlerinden birinde gerçekleşen ilkbahar ekinoksu, Kuzey Yarım Küre’de ilkbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu tarihte Dünya’nın ekseni Güneş’e tam dik olacak şekilde konumlanır ve güneş ışınları Ekvator’a dik olarak gelir. İlkbahar ekinoksunda gece ve gündüz süreleri eşitlenir. Kuzey Yarım Küre'de kış sona erip ilkbahar başlar. Güney Yarım Küre'de ise bu durumun tam tersi yaşanır. 

Çizer: Derin Aslan

İlkbahar ekinoksunda Dünya’nın şekli ve mevsimler

Yaz Gündönümü Nedir? Yaz Gündönümünde Neler Yaşanır?

20, 21 veya 22 Haziran tarihlerinden birinde gerçekleşen yaz gündönümü, Kuzey Yarım Küre’de yazın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu tarihte Dünya’nın ekseni, yörünge düzleminde Güneş’e en fazla eğik olduğu konumdadır. Yaz gündönümünde Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gündüzü, Güney Yarım Küre'de ise en kısa gündüzü yaşanır. Bu tarihte Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi, Güney Yarım Küre’de ise kış mevsimi başlar. 

Çizer: Derin Aslan

Yaz gündönümünde Dünya’nın şekli ve mevsimler

Sonbahar Ekinoksu Nedir? Sonbahar Ekinoksunda Neler Yaşanır?

20, 21, 22, 23 veya 24 Eylül tarihlerinden birinde gerçekleşen sonbahar ekinoksu Kuzey Yarım Küre’de sonbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu tarihte Dünya’nın ekseni Güneş’e yine tam dik konumlandığından güneş ışınları Ekvator’a dik gelir. Sonbahar ekinoksunda gece ve gündüz süreleri yeniden eşitlenir ve Kuzey Yarım Küre'de yaz sona erip sonbahar başlar. Güney Yarım Küre'de ise ilkbahar mevsimi başlar.

Çizer: Derin Aslan

Sonbahar ekinoksunda Dünya’nın şekli ve mevsimler

Kış Gündönümü Nedir? Kış Gündönümünde Neler Yaşanır?

21 veya 22 Aralık tarihlerinden birinde gerçekleşen kış gündönümü, Kuzey Yarım Küre’de kışın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu tarihte Dünya’nın ekseni Güneş’e ters yönde eğiktir. Yılın son günlerinde gerçekleşen kış gündönümünde, Kuzey Yarım Küre'de yılın en kısa gündüzü, Güney Yarım Küre'de ise en uzun gündüzü yaşanır. Bu tarihte Kuzey Yarım Küre kış mevsimine, Güney Yarım Küre ise yaz mevsimine girer.

Çizer: Derin Aslan

Kış gündönümünde Dünya’nın şekli ve mevsimler

Özetle mevsimlerin oluşumunda en önemli etken, Dünya’nın Güneş etrafında eksen eğikliği ile dolanmasıdır. Eğer Dünya'nın ekseni eğik olmasaydı gece ve gündüz süreleri yıl boyunca her yerde eşit olur, mevsimler değişmezdi; sıcaklıklar sabit kalır, kutup bölgeleri sürekli soğuk, ekvator ise sürekli sıcak olurdu.

coolvectormaker/iStockphoto.com

Mevsimlerin oluşumu

Kaynaklar:

• MEB. (2018). İlköğretim fen bilimleri dersi (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/content/dunyanin-gunese-uzakligi
• https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/ekinoks-nedir
• https://spaceplace.nasa.gov/seasons/en/
• http://astronomy.nmsu.edu/geas/lectures/lecture06/slide05.html https://www.weather.gov/lmk/seasons#:~:text=As%20the%20earth%20spins%20on,is%20what%20causes%20the%20seasons.