Ayın Şifrebilim Sorusu köşesinde Ekim 2025 sorusunun  cevabı yayında.

Hayal gücünü gerçeğe dönüştürmeye hazır mısın?

Günümüzde temiz suya erişim dünyanın birçok bölgesinde ciddi bir sorun hâline geldi. Kirli suların arıtılması için kullanılan klasik yöntemler her zaman yeterli olmuyor. Bilim insanları bu soruna doğadan ilham alan bir çözüm geliştirdi: fotokataliz. Peki fotokataliz nedir ve ışık, suyu nasıl temizler?

Bitki köklerinde simbiyotik yaşam süren rizobakteriler, doğanın dengesini koruyan görünmez kahramanlar arasında yer alıyor. Tarımın geleceğinde önemli bir rol üstlenmesi beklenen bu canlıların toprağı nasıl dönüştürdüğünü ve ekosistemdeki işlevlerini gelin birlikte keşfedelim.

Balık ve süt ürünlerinin birlikte tüketilmesi halk arasında tavsiye edilmeyen bir beslenme alışkanlığıdır. Pek çok kişi bu ikilinin birlikte yenmesinin zehirlenmeye ya da cilt döküntülerine yol açabileceğini düşünür. Peki bu inanışın bilimsel bir temeli var mı? Gelin buna birlikte bakalım.

Bir parça çikolatayı ağzınıza attığınızda hissettiğiniz o yoğun tat… Bazen fındıksı bazen kahvemsi, bazen de meyvemsi bir aroma. Peki bu farklı tatların nasıl oluştuğunu hiç merak ettiniz mi? Cevap sadece kakaoda gizli değil. Asıl kahramanlar, gözle göremediğimiz minicik canlılar yani mikroorganizmalar.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 30 Ekim Perşembe günü İstanbul’dayız! Saat 19.00-20.00 arasında, Tarihi Yedikule Hisarı’nda yer alan Hisar Kafe’de (Fatih/İstanbul), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Faruk Soydugan ile keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor.

Fırtına bulutlarının en yüksek enerjili radyasyon türü olan gama ışınları yaydığı anlaşıldı.

COVID-19 pandemisinin etkileri Dünya genelinde büyük ölçüde kontrol altına alınmış olsa da virüsün geçirdiği çeşitli mutasyonlar, zaman zaman yeni varyantların ortaya çıkmasına yol açıyor. Son günlerde gündemde olan “Frankenstein varyantı” da bunlardan biri.

Siz de bir şeyleri kaçırma korkusuyla sosyal medya hesaplarınızı sık sık kontrol ediyor musunuz? Yalnız değilsiniz. Bu duyguya FOMO deniyor. Türkçede “kaçırma korkusu” olarak bilinen FOMO, çevrenizdekiler keyifli bir şey yaparken sizin geride kalıyormuş gibi hissetmeniz.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 9 Ekim Perşembe günü Ankara’dayız! Saat 18.00-19.00 arasında Liman Kitap Kahve’de, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Raif Kandemir ile bir araya geliyoruz.

Yeşil papağanlar, parlak tüyleri ve renkli görünümleriyle ilk bakışta sevimli gelebilir. Ne var ki bu göz alıcı kuşlar doğal denge açısından ciddi bir sorun!

Hiç aynı parfümü bir başkasında koklayıp çok beğendiğiniz halde, kendi teninizde farklı koktuğunu fark ettiniz mi? Aslında bu durumun ardında cildimizin kimyası ve biyolojisi yatıyor.

Müzik dinlerken bazen boğazınız düğümlenir, kalbiniz hızlanır ve kollarınızda, ensenizde o tanıdık ürperti yayılır; vücudunuzdan elektrik akımı geçmiş gibi hissedersiniz. İşte bu olguya bilim insanları frisson adını verir. Fransızca kökenli bu kelime, titreme veya ürperti anlamına gelse de nörobilim açısından frisson etkisi çok daha karmaşık bir duyusal tepkiye işaret ediyor.

Gezegenimizin sıcaklığı giderek artıyor ve bu sadece hava durumu bültenlerinde gördüğümüz birkaç derecelik artışlardan ibaret değil. Son yıllarda tanık olduğumuz sıcak hava dalgaları, kuraklıklar, aşırı iklim olayları ve dahası… Peki, bunlara ne sebep oluyor?

Son yıllarda kullanımı oldukça artan ChatGPT ve benzeri yapay zekâ destekli sohbet robotları, psikoterapistlerin yerini almaya hazırlanıyor gibi görünüyor. Peki, bu alternatif gerçekten terapistlerin ve terapinin yerini tutabilir mi?

Mobil cihaz kullanımında sonsuz kaydırma, sayfa sonları gibi alışıldık durma noktaları olmaksızın, kullanıcıların parmaklarını yukarıdan aşağıya doğru kaydırarak metin, video, haber veya diğer içeriklerin arka arkaya görüntülemesini sağlayan bir tasarım özelliğidir. Bu özelliğin kullanımı, zamanın nasıl geçtiğinin fark edilememesine ve kullanıcıların dijital platformlarda uzun süre zaman geçirmesine yol açabiliyor.

İklim değişikliği denince pek çok kişinin aklına hemen “ozon tabakasının delinmesi” geliyor. Oysa asıl sorun, atmosfere salınan insan kaynaklı sera gazlarının ortalama sıcaklıkları normalin üstüne çıkarması.

Bilimsel adı Panthera leo olan aslanlar, Kedigiller (Felidae) familyasında yer alır. Çok güçlü çeneleri ve görkemli görünüşleriyle bu heybetli kedilere biraz daha yakından bakmaya ne dersiniz?

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 28 Ağustos Perşembe günü Ankara’dayız! Saat 19.30-20.30 arasında Liman Kitap Kahve’de, Kırıkkale Üniversitesi’nden Dr. Özgür Etişken ile atomun parçalanması ve yapısı üzerine keyifli ve düşündürücü bir söyleşi bizleri bekliyor.

Günümüzde fosil yakıtların çevreye verdiği zarar ve enerji kaynaklarının tükenme tehlikesi, insanlığı alternatif enerji kaynaklarına yönlendirdi. Bu arayışta öne çıkan en temiz ve sürdürülebilir seçeneklerden biri hidrojen.

Müzik eğitimi, genellikle nota okuma ve yazma becerisine dayalı olarak yürütülüyor. Oysa tarih boyunca birçok usta müzisyen, nota bilgisi olmadan enstrüman çalmayı ya da ezgiler üretmeyi başarmıştır. Bu durum, müzik yapmanın yalnızca yazılı sistemlere bağlı olmadığını, öğrenme biçimleri, kültürel çevre ve bilişsel yetilerle yakından ilişkili olduğunu gösteriyor. Peki nota bilmeden gerçekten müzik yapılabilir mi?

İnternette gördüğümüz içerikler gerçekten rastgele mi karşımıza çıkıyor? Aslında çoğu zaman algoritmalar ilgi alanlarımıza göre bilgi akışını şekillendiriyor ve bizi fark etmeden bir filtre balonunun içine hapsediyor.

Keneler sıradan bir eklembacaklı gibi görünse de bazı durumlarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Peki bu canlılar neden bu kadar tehlikeli?

Sofranıza gelen domates, patates, biber gibi meyvelerin oluşmasında bitkilerinin tamamlaması gereken çok önemli bir süreç var: tozlaşma! Doğada bitkilerin birbirinden farklı pek çok tozlaşma yöntemi bulunuyor. Gelin bu yöntemlerden birini yakından inceleyelim!

Kardelen bitkisi, kışın en soğuk zamanlarında çiçek açarak doğanın sert koşullarına meydan okur. Bembeyaz görünüşüyle çok narin bir çiçeği andırsa da aslında sert toprağı delip geçen, dondurucu soğuklara direnebilen dayanıklı bir bitkidir.

Özellikle sıcak yaz aylarında kötü ter kokusu birçok kişi için sorun olsa da bazı insanlar bu durumdan etkilenmez. Onlar terleseler bile neredeyse hiç koku yaymazlar. Bu durum özellikle Doğu Asya kökenli bireylerde yaygındır. Peki bu farklılığın nedeni nedir? Bu kişilerin ter bezleri farklı mı çalışıyor? Bilim insanları bu soruların yanıtını genetikte buldu.

Güneş aktiviteleri, özellikle manyetik fırtınalar yoluyla Dünya yörüngesindeki teknolojik sistemleri etkileyebilir, haberleşme altyapısında kesintilere neden olabilir ve uzay görevindeki astronotlar için sağlık riski oluşturabilir.

Plastikler, mutfaktan banyoya, kıyafetlerden kullandığımız eşyalara kadar hayatımızın her alanında yer alıyor. Peki plastik ürünlerin üzerinde yer alan üçgen içerisindeki sayıları hiç fark ettiniz mi? Bunların ne anlama geldiğini gelin birlikte öğrenelim.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 25 Temmuz Cuma günü Ankara’dayız! Saat 19.30-20.30 arasında Liman Kitap Kahve’de, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Doç. Dr. Bahar Kayıhan ile dijital dünyanın görünmeyen tehlikeleri üzerine keyifli ve düşündürücü bir söyleşi bizleri bekliyor.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 22 Temmuz Salı günü Gaziantep’teyiz! Saat 14.00-15.00 arasında Havara Kitap Kafe’de, Gazi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Çelebi Uluyol ile Yapay Zekâ’nın hayatımıza etkileri üzerine keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor.

Geri dönüştürülmüş polyester, plastik atıkların değerlendirilmesini sağlasa da üretim süreçleri ve mikroplastik salımı nedeniyle her zaman çevre dostu olmayabilir.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 30 Haziran Pazartesi günü Trabzon’dayız! Saat 14.30-15.30 arasında Expresso Trabzon’da, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ersan Başar ile keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor. Bu ayki konumuz: Ulusal Antarktika ve Arktik Bilim Seferleri ile bu zorlu coğrafyalarda yürütülen bilimsel çalışmalar.

Dünyanın en soğuk, en gizemli ve en zorlu coğrafyasına hoş geldiniz!

Türk bilim insanları, dünyanın en zorlu coğrafyalarından biri olan Antarktika’da önemli araştırmalara imza atıyor. Tehlike ve keşif dolu, binlerce kilometrelik bu yolculuğa siz de eşlik edin!

19 Haziran Perşembe günü, saat 19.30-20.30 arasında Ankara'da Liman Kitap Kahve’de yeryüzündeki ve yıldızlardaki depremlerin nasıl oluştuğuna dair Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Faruk Soydugan ve İstanbul Teknik Üniversitesi Dr. Ömer Kamacı ile keyifli bir söyleşi gerçekleştireceğiz.

Soğan doğrarken gözlerimizin yanmasına kesme işlemi sırasında açığa çıkan kimyasal maddeler neden olur. Özellikle syn-propanethial-S-oxide adlı bir bileşik, göz sinirlerini uyararak gözyaşı üretimine yol açar. Ancak bu kimyasalın ne kadar yayıldığı sadece soğanın yapısıyla değil, onu nasıl kestiğimizle de yakından ilgili.

25 Nisan Cuma günü, saat 19.30-20.30 arasında Ankara'da Liman Kitap Kahve’de Antarktika Bilim Seferi heyecanına ortak oluyoruz.

Deniz etkili kar yağışı, soğuk hava kütlelerinin deniz üzerinden geçerken alttan ısınması ve nem alarak kararsız hâle gelmesi sonucu oluşan bir kar yağışı türüdür.