Ayın Şifrebilim Sorusu köşesinde Ekim 2025 sorusunun  cevabı yayında.

Hayal gücünü gerçeğe dönüştürmeye hazır mısın?

Günümüzde temiz suya erişim dünyanın birçok bölgesinde ciddi bir sorun hâline geldi. Kirli suların arıtılması için kullanılan klasik yöntemler her zaman yeterli olmuyor. Bilim insanları bu soruna doğadan ilham alan bir çözüm geliştirdi: fotokataliz. Peki fotokataliz nedir ve ışık, suyu nasıl temizler?

Balık ve süt ürünlerinin birlikte tüketilmesi halk arasında tavsiye edilmeyen bir beslenme alışkanlığıdır. Pek çok kişi bu ikilinin birlikte yenmesinin zehirlenmeye ya da cilt döküntülerine yol açabileceğini düşünür. Peki bu inanışın bilimsel bir temeli var mı? Gelin buna birlikte bakalım.

Bir parça çikolatayı ağzınıza attığınızda hissettiğiniz o yoğun tat… Bazen fındıksı bazen kahvemsi, bazen de meyvemsi bir aroma. Peki bu farklı tatların nasıl oluştuğunu hiç merak ettiniz mi? Cevap sadece kakaoda gizli değil. Asıl kahramanlar, gözle göremediğimiz minicik canlılar yani mikroorganizmalar.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 30 Ekim Perşembe günü İstanbul’dayız! Saat 19.00-20.00 arasında, Tarihi Yedikule Hisarı’nda yer alan Hisar Kafe’de (Fatih/İstanbul), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Faruk Soydugan ile keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor.

COVID-19 pandemisinin etkileri Dünya genelinde büyük ölçüde kontrol altına alınmış olsa da virüsün geçirdiği çeşitli mutasyonlar, zaman zaman yeni varyantların ortaya çıkmasına yol açıyor. Son günlerde gündemde olan “Frankenstein varyantı” da bunlardan biri.

Siz de bir şeyleri kaçırma korkusuyla sosyal medya hesaplarınızı sık sık kontrol ediyor musunuz? Yalnız değilsiniz. Bu duyguya FOMO deniyor. Türkçede “kaçırma korkusu” olarak bilinen FOMO, çevrenizdekiler keyifli bir şey yaparken sizin geride kalıyormuş gibi hissetmeniz.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 9 Ekim Perşembe günü Ankara’dayız! Saat 18.00-19.00 arasında Liman Kitap Kahve’de, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Raif Kandemir ile bir araya geliyoruz.

Bir grup araştırmacı karbonmonoksit zehirlenmelerinde kullanılabilecek bir panzehir geliştirdi. Protein yapısındaki panzehir doğrudan kana enjekte ediliyor ve birkaç dakika içinde etkisini gösteriyor.

Yeşil papağanlar, parlak tüyleri ve renkli görünümleriyle ilk bakışta sevimli gelebilir. Ne var ki bu göz alıcı kuşlar doğal denge açısından ciddi bir sorun!

Hiç aynı parfümü bir başkasında koklayıp çok beğendiğiniz halde, kendi teninizde farklı koktuğunu fark ettiniz mi? Aslında bu durumun ardında cildimizin kimyası ve biyolojisi yatıyor.

Müzik dinlerken bazen boğazınız düğümlenir, kalbiniz hızlanır ve kollarınızda, ensenizde o tanıdık ürperti yayılır; vücudunuzdan elektrik akımı geçmiş gibi hissedersiniz. İşte bu olguya bilim insanları frisson adını verir. Fransızca kökenli bu kelime, titreme veya ürperti anlamına gelse de nörobilim açısından frisson etkisi çok daha karmaşık bir duyusal tepkiye işaret ediyor.

Gezegenimizin sıcaklığı giderek artıyor ve bu sadece hava durumu bültenlerinde gördüğümüz birkaç derecelik artışlardan ibaret değil. Son yıllarda tanık olduğumuz sıcak hava dalgaları, kuraklıklar, aşırı iklim olayları ve dahası… Peki, bunlara ne sebep oluyor?

Son yıllarda kullanımı oldukça artan ChatGPT ve benzeri yapay zekâ destekli sohbet robotları, psikoterapistlerin yerini almaya hazırlanıyor gibi görünüyor. Peki, bu alternatif gerçekten terapistlerin ve terapinin yerini tutabilir mi?

Mobil cihaz kullanımında sonsuz kaydırma, sayfa sonları gibi alışıldık durma noktaları olmaksızın, kullanıcıların parmaklarını yukarıdan aşağıya doğru kaydırarak metin, video, haber veya diğer içeriklerin arka arkaya görüntülemesini sağlayan bir tasarım özelliğidir. Bu özelliğin kullanımı, zamanın nasıl geçtiğinin fark edilememesine ve kullanıcıların dijital platformlarda uzun süre zaman geçirmesine yol açabiliyor.

Almanya’daki Bonn Üniversitesi’nden araştırmacılar bazı balıkların basit toplama ve çıkarmayı öğrenebildiğini duyurdu.

İklim değişikliği denince pek çok kişinin aklına hemen “ozon tabakasının delinmesi” geliyor. Oysa asıl sorun, atmosfere salınan insan kaynaklı sera gazlarının ortalama sıcaklıkları normalin üstüne çıkarması.

Bilimsel adı Panthera leo olan aslanlar, Kedigiller (Felidae) familyasında yer alır. Çok güçlü çeneleri ve görkemli görünüşleriyle bu heybetli kedilere biraz daha yakından bakmaya ne dersiniz?

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 28 Ağustos Perşembe günü Ankara’dayız! Saat 19.30-20.30 arasında Liman Kitap Kahve’de, Kırıkkale Üniversitesi’nden Dr. Özgür Etişken ile atomun parçalanması ve yapısı üzerine keyifli ve düşündürücü bir söyleşi bizleri bekliyor.

Günümüzde fosil yakıtların çevreye verdiği zarar ve enerji kaynaklarının tükenme tehlikesi, insanlığı alternatif enerji kaynaklarına yönlendirdi. Bu arayışta öne çıkan en temiz ve sürdürülebilir seçeneklerden biri hidrojen.

Müzik eğitimi, genellikle nota okuma ve yazma becerisine dayalı olarak yürütülüyor. Oysa tarih boyunca birçok usta müzisyen, nota bilgisi olmadan enstrüman çalmayı ya da ezgiler üretmeyi başarmıştır. Bu durum, müzik yapmanın yalnızca yazılı sistemlere bağlı olmadığını, öğrenme biçimleri, kültürel çevre ve bilişsel yetilerle yakından ilişkili olduğunu gösteriyor. Peki nota bilmeden gerçekten müzik yapılabilir mi?

İnternette gördüğümüz içerikler gerçekten rastgele mi karşımıza çıkıyor? Aslında çoğu zaman algoritmalar ilgi alanlarımıza göre bilgi akışını şekillendiriyor ve bizi fark etmeden bir filtre balonunun içine hapsediyor.

Sofranıza gelen domates, patates, biber gibi meyvelerin oluşmasında bitkilerinin tamamlaması gereken çok önemli bir süreç var: tozlaşma! Doğada bitkilerin birbirinden farklı pek çok tozlaşma yöntemi bulunuyor. Gelin bu yöntemlerden birini yakından inceleyelim!

Kardelen bitkisi, kışın en soğuk zamanlarında çiçek açarak doğanın sert koşullarına meydan okur. Bembeyaz görünüşüyle çok narin bir çiçeği andırsa da aslında sert toprağı delip geçen, dondurucu soğuklara direnebilen dayanıklı bir bitkidir.

Özellikle sıcak yaz aylarında kötü ter kokusu birçok kişi için sorun olsa da bazı insanlar bu durumdan etkilenmez. Onlar terleseler bile neredeyse hiç koku yaymazlar. Bu durum özellikle Doğu Asya kökenli bireylerde yaygındır. Peki bu farklılığın nedeni nedir? Bu kişilerin ter bezleri farklı mı çalışıyor? Bilim insanları bu soruların yanıtını genetikte buldu.

Güneş aktiviteleri, özellikle manyetik fırtınalar yoluyla Dünya yörüngesindeki teknolojik sistemleri etkileyebilir, haberleşme altyapısında kesintilere neden olabilir ve uzay görevindeki astronotlar için sağlık riski oluşturabilir.

Plastikler, mutfaktan banyoya, kıyafetlerden kullandığımız eşyalara kadar hayatımızın her alanında yer alıyor. Peki plastik ürünlerin üzerinde yer alan üçgen içerisindeki sayıları hiç fark ettiniz mi? Bunların ne anlama geldiğini gelin birlikte öğrenelim.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 25 Temmuz Cuma günü Ankara’dayız! Saat 19.30-20.30 arasında Liman Kitap Kahve’de, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Doç. Dr. Bahar Kayıhan ile dijital dünyanın görünmeyen tehlikeleri üzerine keyifli ve düşündürücü bir söyleşi bizleri bekliyor.

Tarımsal zararlı böceklerle mücadelede doğayı ve insan sağlığını gözeterek kullanılan yeni biyoteknolojik yöntemler, gıda güvenliğini sağlamada önemli bir rol üstleniyor.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 22 Temmuz Salı günü Gaziantep’teyiz! Saat 14.00-15.00 arasında Havara Kitap Kafe’de, Gazi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Çelebi Uluyol ile Yapay Zekâ’nın hayatımıza etkileri üzerine keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor.

Turquerie, 18. yüzyılda Avrupa'da Türk/Osmanlı kültürüne artan ilgiyle merakın getirdiği ve egzotik Doğu imgesinin de etkisiyle şekillenen bir sanat ve kültür akımıdır. Terim, Fransızca "Turc" (Türk) kelimesinden türetilmiştir.

Dijital obezite, çok fazla dijital veri depolamak, phubbing ise insanlarla iletişim kurmak yerine mobil cihazlara yönelmek olarak tanımlanıyor. Her ikisi de sağlığımızı tehdit ediyor ve yaşam memnuniyetimizi azaltıyor.

Geri dönüştürülmüş polyester, plastik atıkların değerlendirilmesini sağlasa da üretim süreçleri ve mikroplastik salımı nedeniyle her zaman çevre dostu olmayabilir.

Bilim Genç Kafede Bilim etkinlikleri kapsamında 30 Haziran Pazartesi günü Trabzon’dayız! Saat 14.30-15.30 arasında Expresso Trabzon’da, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ersan Başar ile keyifli bir söyleşi bizleri bekliyor. Bu ayki konumuz: Ulusal Antarktika ve Arktik Bilim Seferleri ile bu zorlu coğrafyalarda yürütülen bilimsel çalışmalar.

Gündelik hayatta temelsiz ifadeleri anlatmak için kullandığımız “safsata” kavramı, mantık alanında “akıl yürütme hatası” ya da “kötü argüman” olarak karşılık bulur.

Dünyanın en soğuk, en gizemli ve en zorlu coğrafyasına hoş geldiniz!

Türk bilim insanları, dünyanın en zorlu coğrafyalarından biri olan Antarktika’da önemli araştırmalara imza atıyor. Tehlike ve keşif dolu, binlerce kilometrelik bu yolculuğa siz de eşlik edin!

19 Haziran Perşembe günü, saat 19.30-20.30 arasında Ankara'da Liman Kitap Kahve’de yeryüzündeki ve yıldızlardaki depremlerin nasıl oluştuğuna dair Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Faruk Soydugan ve İstanbul Teknik Üniversitesi Dr. Ömer Kamacı ile keyifli bir söyleşi gerçekleştireceğiz.

Soğan doğrarken gözlerimizin yanmasına kesme işlemi sırasında açığa çıkan kimyasal maddeler neden olur. Özellikle syn-propanethial-S-oxide adlı bir bileşik, göz sinirlerini uyararak gözyaşı üretimine yol açar. Ancak bu kimyasalın ne kadar yayıldığı sadece soğanın yapısıyla değil, onu nasıl kestiğimizle de yakından ilgili.

Gün içinde çay, kahve gibi kafein içeren içecekler tüketerek kendimizi dinç ve motive hissederiz. Peki bu etki nasıl ortaya çıkar? Kafein merkezi sinir sistemimizi nasıl etkiler?

Çinli bilim insanları, plazmayı 100 milyon santigrat derecenin üzerindeki sıcaklıklarda tam 1.066 saniye boyunca kararlı bir şekilde hapsetmeyi başardı.

Pestisitler, bitkilerde verim ve kalite kaybına neden olan hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadelede kullanılan, kimyasal ve biyolojik maddelerdir. Bu maddeler yanlış, bilinçsiz ve aşırı kullanıldığında insan sağlığına ve çevreye zarar verir.

25 Nisan Cuma günü, saat 19.30-20.30 arasında Ankara'da Liman Kitap Kahve’de Antarktika Bilim Seferi heyecanına ortak oluyoruz.

Avustralya’da son evre kalp yetmezliği olan bir hasta, kapakçıksız yapay kalp nakli ameliyatı gerçekleşene kadar 100 gün boyunca cihaza bağlı kalmadan yaşadı. Daha önce yapılan yapay kalp nakillerinde bu süre en fazla 27 gündü.

Deniz etkili kar yağışı, soğuk hava kütlelerinin deniz üzerinden geçerken alttan ısınması ve nem alarak kararsız hâle gelmesi sonucu oluşan bir kar yağışı türüdür.

Bazı hayvanlar tek bir kalple yaşamlarını sürdürürken birden fazla kalbe sahip hayvanlar da var. Ahtapotlar, mürekkep balıkları, kalamarlar, balçık yılan balıkları ve solucanlar birden fazla kalbi olan canlılar arasındadır. Gelin şimdi bu hayvanları daha yakından tanıyalım.

Millî atıcılarımız Yusuf Dikeç ve Şevval İlayda Tarhan, Hırvatistan’da düzenlenen Avrupa Havalı Silahlar Şampiyonası’nda altın madalya kazandı.

Cep telefonlarımızla internete bağlıyken gördüğümüz 3G ya da 4G kısaltmaları bağlantı hızını gösterir. 1G ile başlayan kablosuz telefon teknolojisi serüveni son kırk yılda 5G’ye kadar gelişti. Gelin şimdi bu gelişmelerin neler olduğunu birlikte inceleyelim.

“Akıllı Laboratuvarlar” konulu Resim Yarışmasının ön değerlendirme sonucuna göre; ilkokul kategorisinden 66, ortaokul kategorisinden ise 85 eser olmak üzere toplam 151 eser finale kaldı.

Son yıllarda yapılan araştırmalar oyun içi alışverişlerin ardında yatan psikolojik faktörleri ortaya koyuyor.

Filler, ağırlıklarına oranla alt bacak kaslarının yeterince güçlü olmaması ve ayak bileklerinin esnekliğinin sınırlı olması nedeniyle zıplayamaz.

Bazı karınca türleri, yiyecek kaynaklarına ulaşmak veya kolonilerini yeni bir bölgeye taşımak için sıra dışı bir çözüme başvurur: hareketli köprüler. Bu yapılar, karıncaların etkileyici iş birliği ve iletişim becerilerini gösteren en güzel örneklerden biridir.

Uzun ve zorlu bir yolculuğun ardından 9. Ulusal Antarktika Bilim Seferi ekibi, Horseshoe Adası'na ulaştı.

Hiç bir buz parçasına dokunmadan veya gerçekten soğuk bir nesneye temas etmeden serinlik hissi yaşadınız mı? Mentol, bunu başarabilen nadir maddelerden biridir.

Dalga enerjisi son yıllarda giderek daha fazla ilgi gören ve potansiyeliyle dikkat çeken önemli bir alternatif enerji kaynağıdır.

Bilim ve teknolojinin sanatla buluştuğu “Akıllı Laboratuvarlar” konulu resim yarışmasında final heyecanı başladı.

Keçiler, dağlık ve açık alanlarda yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlayan birçok özelliğe sahiptir. Bunlardan biri de göz bebeklerinin yatay ve dikdörtgen şeklinde olması.

9. Ulusal Antarktika Bilim Seferi (TAE IX), 6 Şubat 2025 tarihinde başladı. Sefer kapsamındaki araştırmalar gezegenimizin geleceğine ışık tutacak.

Süt ve süt ürünleri beslenmemizde geniş bir yer tutar. Ancak sütte bulunan laktoz şekeri, bazı kişilerde sindirim sorunlarına yol açabiliyor. Laktozsuz süt ise böyle kişiler için özel olarak üretilen bir süt çeşidi. Peki laktozsuz süt nasıl elde ediliyor?

Tarihteki en sıcak ocak ayı ünvanı Ocak 2025’in oldu. Üstelik bir önceki sıcaklık rekoru yalnızca bir yıl önce, Ocak 2024’te kırılmıştı.

Yer bilimlerinin prestijli dergilerinden Geology’de yayımlanan yeni bir çalışmaya göre iklim değişikliği fay sistemlerini etkileyebiliyor.

İnsan belleği üzerine çalışmalar uzun süredir devam etse de hâlâ cevaplanmamış birçok soru var. Bu sorulardan biri de anılarımızı nasıl oluşturduğumuz ve unuttuğumuz.

Güneş enerjisi, faydalanılan en eski ve en temiz enerji kaynaklarından biridir. Yüzyıllardır su ısıtmadan tarıma kadar farklı alanlarda kullanılan bu enerji kaynağı, günümüzde, gelişen teknolojiyle birlikte artık elektrik üretimi ve ısıtma sistemlerinden havacılık ve uzay teknolojisine kadar birçok yeni alanda yaygın bir şekilde değerlendiriliyor.

Dünya ekonomisi hızla büyürken enerji talebi de artıyor ve bu talebi çevre dostu yöntemlerle karşılamak gittikçe daha önemli hâle geliyor. 1973’teki petrol krizinden bu yana her türlü yenilenebilir enerjiye ilgi arttı. Günümüzde ise rüzgâr enerjisi en hızlı yaygınlaşan kaynaklardan biri.

TÜBİTAK Bilim Söyleşileri’ne başvurular 3 Ocak 2025 tarihinde, saat 17.30’da son bulacak.

Ağaçkakanların gagalarıyla ağaç gövdelerine vurma davranışları hem yiyecek arayışları hem de iletişimlerinin bir parçasıdır. Onların böcek larvalarını çıkarmak veya ormanlık alanda yaşadıkları bölgelerini işaretlemek için ağaçları gagalarken beyinlerini nasıl koruyabildikleri bilim insanlarının merak ettiği bir konu.

İnsan vücudundaki en sert madde diş minesidir. Diş minesi, içerdiği hidroksiapatit bileşiği nedeniyle vücudumuzdaki kemik dokusu ve diğer tüm dokulardan daha sert ve dayanıklıdır.

Doğada hız ve çevikliğiyle bilinen birçok canlı türünün vücudu özel yapılarla donatılmıştır. Köpek balığı da bunlardan biri. Köpek balığı derisindeki pullar, diğer balıklardakilerden farklılık gösteriyor.

ODTÜ ULTRAMEMS Araştırma Laboratuvarında yürütülen “MEMS Nöristör” projesi kapsamında geliştirilen cihaz, teknolojik aygıtların enerji tüketimini azaltarak cihazların daha uzun süre kullanılabilmelerini sağlayacak.

Böceklerin de tıpkı insanlar gibi uyku ve uyanıklık zamanlarını belirleyen sirkadiyen ritmi yani biyolojik saati olduğunu biliyor muydunuz?

Anadolu parsı bugüne kadar kaydedilen en net görüntülerinden biriyle karşımızda.

Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nda, yaşı 300 yılı aştığı tahmin edilen dev bir mercan kolonisi keşfedildi. Bu dev mercan kolonisi, 34 metre genişliği, 32 metre uzunluğu ve 5,5 metre yüksekliğiyle en büyük mercan kolonisi olarak kayıtlara geçti.

Son yıllarda oyun oynama alışkanlıkları epey değişti. Eskiden gençler daha çok parklarda ve sokaklarda arkadaşlarıyla geleneksel oyunlar oynarken, artık daha çok ev ya da internet kafeler gibi kapalı ortamlarda, bilgisayar başında dijital oyunlar oynanıyor. Bu değişim, dijital oyunların hızla yaygınlaşmasına neden olurken beraberinde aşırı ve kontrolsüz oyun oynama sorunlarını da getiriyor. Dijital oyun bağımlılığı kavramı son zamanlarda sıkça konuşulan bir soruna ışık tutuyor.